پروژه‌ای برای خفگی ژئوپلیتیکی ایران

اهداف موافقان

اگرچه مبارزه آذربایجان برای بازپس‌گیری کنترل قره‌باغ کوهستانی تا حدودی یک آرمان ملی‌گرایانه بود، اما در نهایت به تأمین امنیت کریدور زنگزور خلاصه می‌شود. تأثیر اصلی تصرف بخش‌های بزرگی از خاک آذربایجان توسط ارمنستان، مسدود کردن کریدور حمل و نقل حیاتی دوران شوروی بود. این کریدور که در امتداد دریای خزر کشیده شده، از روسیه به جنوب آذربایجان امتداد داشت و از آنجا به سمت غرب به ترکیه و ارمنستان منحرف می‌شد و در مرز ایران قرار می‌گرفت. اما با قرار گرفتن در منطقه جنگی، دیگر قابل استفاده نشد و به سرعت رو به ویرانی گذاشت. در نتیجه، ترکیه برای حمل و نقل به آسیای مرکزی به ایران وابسته و گاها به اختلافاتی از جمله افزایش هزینه‌های ترانزیت منجر شد. از همین روی، آنکارا مشتاق پیشبرد یک توافق صلح بین ارمنستان و آذربایجان است که شامل بازگشایی مسیر مستقیم سابق آن به آسیای مرکزی خواهد بود.

باکو نیز اصرار دارد که باید یک توافق صلح حاصل و کار برای عملیاتی کردن کریدور زنگزور آغاز شود. در ۱۰ ژانویه، الهام علی‌اف، ارمنستان را به عدول از تعهداتش متهم و با لحنی تند خاطرنشان کرد که «چه ارمنستان بخواهد و چه نخواهد، این توافق اجرا خواهد شد.» اگرچه او افزود که آذربایجان قصدی برای آغاز جنگ دیگری ندارد، اما تهدید ضمنی واضح بود. اکنون اگر توافقنامه واشنگتن اجرایی شود، کاملا به نفع باکو و آنکارا خواهد بود. زیرا نتیجه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها تأمین انرژی از آسیای مرکزی و حوزه دریای خزر به اروپا از طریق این دو کشور است. ترکیه از تبدیل شدن به یک قطب اصلی انرژی بسیار خرسند است. همچنین، اتحادیه اروپا اکنون باکو را به سمت خود جذب کرده و انتقادات خود را از نقض حقوق بشر در آذربایجان کاهش داده است. ایالات متحده نیز با حذف روسیه از منطقه مهم قفقاز جنوبی به اهداف خود رسیده است.

دلایل راهبردی تهران

در این میان، ایران و روسیه مخالف جدی این کریدور هستند، هرچند که دلایل دو کشور می‌تواند متفاوت باشد. اما برای تهران این کریدور پروژه‌ای بزرگ برای خفگی ژئوپلیتیکی آن است. در صفحه شطرنج در حال تغییر ژئوپلیتیک جهانی، کمتر تحولی به اندازه ظهور دو کریدور مهم زنگزور و داوود بوده است. این پروژه‌ها که از قفقاز جنوبی تا شمال عراق امتداد دارند، نه تنها زیرساخت هستند، بلکه ابزارهای یک نظم ژئوپلیتیکی جدید نیز می‌باشند. آنچه در حال تغییر شکل است، نه تنها تجارت جهانی و جریان‌های انرژی، بلکه چشم‌انداز استراتژیک هرگونه جنگ آینده علیه ایران نیز هست. همانطور که اشاره شد، کریدور زنگزور که از استان سیونیک ارمنستان می‌گذرد، به عنوان پلی زمینی در نظر گرفته می‌شود که آذربایجان را به نخجوان، و سپس به ترکیه متصل می‌کند. این کریدور که مورد حمایت ترکیه و اسرائیل و به شدت همسو با منافع انرژی کشورهای غربی است، عملاً ایران را به عنوان یک قطب ترانزیت منطقه‌ای دور می‌زند و ارزش ژئوپلیتیکی آن را در امتداد جاده ابریشم شرق-غرب تضعیف می‌کند. همچنین، پروژه زنگزور ارتباط نزدیکی با ترانزیت انرژی دارد. این پروژه به گاز دریای خزر از آذربایجان و آسیای مرکزی اجازه می‌دهد تا از طریق ترکیه و بدون تکیه بر ایران یا روسیه به اروپا برسد. در واقع، همانطور که کمربند و جاده چین و کریدور حمل و نقل شمال-جنوب روسیه زمانی به ایران متکی بودند، این تغییر، تجارت را به دور ایران منحرف و آن را از نظر اقتصادی از بازارهای اصلی اوراسیا منزوی می‌کند. همچنین، حضور نظامی و اطلاعاتی اسرائیل در آذربایجان به طور قابل توجهی افزایش یافته است و براساس برخی ادعاها، از این کریدور برای جمع‌آوری اطلاعات و در آینده ایجاد پایگاه‌های نظامی در جبهه شمالی ایران استفاده می‌کند.

کریدور داوود مکمل زنگزور

درحالیکه کریدور زنگزور، مسیر ایران را از شمال مختل می‌کند، کریدور داوود، شامل مسیر زمینی نوظهور از فلسطین اشغالی و سوریه به عراق است که نقشی دوگانه لجستیکی و نظامی ایفا می‌کند.

این مسیر به اسرائیل یک ارتباط زمینی بالقوه با نیروهای آمریکایی و متحدان مستقر در کردستان عراق می‌دهد. این مسیر از نظر استقرار لجستیک، نظارت و حتی سلاح، یک تغییردهنده بازی است.

موفقیت این کریدور به تجزیه سوریه و عراق بستگی دارد و هر دو کشور را بیش از حد ضعیف یا بیش از حد متفرق نگه می‌دارد تا در برابر تشکیل آن مقاومت کنند.

شمال عراق، به ویژه منطقه کردستان، نه تنها به یک میدان عملیات برای ارتش ایالات متحده و اسرائیل، بلکه برای استخراج انرژی نیز تبدیل شده است.

این کریدورها در کنار هم، یک استراتژی دوگانه را نشان می‌دهند. از شمال، کریدور زنگزور با هدف قطع شریان‌های اقتصادی ایران، تغییر مسیر خطوط لوله، راه‌آهن و زیرساخت‌های دیجیتال از کنترل تهران، ایجاد شده است و از غرب، کریدور داوود یک مسیر لجستیکی نظامی را مستقیماً به جناح غربی ایران ارائه می‌دهد که میدان نبرد را برای یک جنگ احتمالی در آینده کوتاه می‌کند.

این فقط امر تجاری نیست؛ بلکه جنگ زیرساختی است. این کریدورها پدیده‌های مجزا نیستند، بلکه بخشی از یک استراتژی محاصره هماهنگ هستند.