پلی به آینده یا تشدیدکننده رکود؟

ورود بیت‌کوین برای اولین بار به بورس کالای ایران، خبر امیدوارکننده‌ای بود که پس از ماه‌ها گمانه‌زنی، ظاهراً در روزهای پایانی خود قرار دارد. گرچه نمی‌توان با قطعیت تاثیر مثبت یا منفی آن را در شرایط پیچیده‌ی فعلی اقتصاد کشور پیش‌بینی کرد، اما می‌توان امیدوار بود که ورود ارزهایی مثل بیت‌کوین، که بدون تردید بخش بزرگی از آینده‌ی اقتصاد جهان را شکل خواهند داد، دست‌کم راه را برای پذیرش این ابزارهای نوین در بین سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران کشور باز کند. به عنوان مثال، غلامرضا مصباحی مقدم، رئیس شورای فقهی بانک مرکزی، در سال 1402 و طی اظهاراتی عجیب گفته بود: «اعلام کرده‌ام که رمز ارز را پول و فراتر از آن یعنی رمزارزها را مال نمی‌دانم. مال آن چیزی است که عقلا برای آن مالیت و ارزش قائل هستند و رمز ارزها هنوز به چنین نقطه‌ای نرسیدند که عقلای عالم آن را مال بدانند.»

راه‌اندازی ETF بیت‌کوین در بورس کالا به معنای گشودن مسیر قانونی جدیدی برای ورود سرمایه‌گذاران سنتی به بازار رمزارزها است. در سال‌های اخیر میلیون‌ها ایرانی از طریق کارگزاری‌های بورس احراز هویت کرده و حساب فعال بورس داشته‌اند؛ اکنون می‌توان از همان زیرساخت‌ها برای پذیرش سرمایه‌های جدید در بازار بیت‌کوین بهره برد. این سازوکار شبیه صندوق‌های مبتنی بر طلاست که پیش‌تر در بورس عرضه شدند؛ بدون نیاز به کیف ‌پول دیجیتال یا صرافی خارجی، سرمایه‌گذار می‌تواند به دارایی پایه (طلا یا در اینجا بیت‌کوین) دسترسی پیدا کند. فراهم شدن این امکان به سادگی و مقرون‌به‌صرفه شدن سرمایه‌گذاری در بیت‌کوین کمک می‌کند و نقطه آغاز تعامل رسمی اقتصاد ایران با دنیای رمزنگاری است.

پیچیدگی‌های حقوقی قانونی

با این وجود، مسیر اجرای طرح هنوز پیچیده است. گزارش‌ها حاکی است کمیسیون بورس هنوز مجوز نهایی برای این صندوق صادر نکرده و طرح فعلاً در کارگروه «سندباکس» سازمان بورس در حال بررسی است. مهم‌ترین مانع، فقدان چارچوب حقوقی روشن برای بازار رمزارزها در ایران است؛ مسائلی مانند وضعیت حقوقی استیبل‌کوین ملی، تعیین نهاد ناظر اصلی و قوانین نقل و انتقال و نگهداری دارایی‌های دیجیتال هنوز به‌صورت رسمی تعیین نشده‌اند. بدون این شفافیت قانونی، نهادهای تصمیم‌ساز باید راه‌حل‌هایی را برای کاهش ریسک‌های حقوقی تهیه کنند تا ریسک‌های راه‌اندازی صندوق به حداقل برسد. همچنین نظارت سازمان بورس بر این معاملات می‌تواند شفافیت و اعتماد را در معاملات رمزارزی افزایش دهد. البته باید محدودیت‌ها را نیز مدنظر داشت؛ برای مثال، معاملات ETF فقط در ساعات رسمی بازار (۹ صبح تا ۱۲:۳۰ عصر) انجام می‌شود که با ذات ۲۴ ساعته‌ی ارزهای دیجیتال در تضاد است. در پاسخ ممکن است گفته شود دارایی‌هایی مانند طلا نیز لزوماً در ساعات بازار دچار نوسان قیمتی نمی‌شود؛ بلکه هر زمان در شبانه‌روز ممکن است با تغییر قیمت انس جهانی و یا دلار قیمت آن دچار نوسان شود. باید گفت تغییر قیمت طلا برخلاف بیت کوین بر پایه‌ی نوسانات متعدد نیست و ضمناً اکثر افراد، از خرید طلا به عنوان یک سرمایه‌گذاری بلندمدت استفاده می‌کنند. در حالی که در رمزارزها، تعداد اندکی از افراد نگاه بلندمدتی به آن‌ها دارند.

آیا این اقدام به تشدید رکود منجر نخواهد شد؟

جذب 30هزار میلیارد تومان نقدینگی، که در صورت فعالیت این صندوق پیش‌بینی می‌شود، احتمالاً ضربه‌ی سختی بر پیکر نیمه جان بازار بورس خواهد بود. این در حالی است که مدنی‌زاده، وزیر جدید اقتصاد در دولت چهاردهم، ظاهراً تمایل چندانی به سیاست انبساطی برای برون‌رفت از شرایط رکودی شدید نشان نداده و با انتخاب سیاست انقباضی با بالا نگه داشتن نرخ بهره و سود صندوق‌های درآمد ثابت، سعی در کنترل تورم دارد. این در حالی است که با استمرار این وضعیت، مشخص نیست در ماه‌های آینده چه وضعیتی در انتظار تولید، نرخ اشتغال و وضعیت بورس خواهد بود. علاوه بر این، ریسک ناشی از وضعیت سیاسی، مدت‌هاست پذیره‌نویسی تولیدی و یا عرضه اولیه‌ای به بازار نیاورده است. حجم خروج پول حقیقی از بازار، با وجود کاهشی شدن، همچنان از ورود پول حقیقی بیشتر است و تمایل مردم به صندوق‌های درآمد ثابت، بیش از بازار سهام است. به طوری که 12 مرداد، کمیسیون اقتصادی مجلس در نامه‌ای به وزیر اقتصاد، تداوم روند کنونی سیاست‌های پولی و ثبات صوری از طریق تسهیلات بالای 35 درصد را موجب حذف ظرفیت‌های فعال اقتصادی و تخریب پایه اشتغال خواند. با این اوصاف، به‌ نظر می‌رسد ورود این صندوق در شرایط بحرانی رکودی در بازار سرمایه و تولید کشور، نه تنها منطقی نیست، بلکه می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به بازار بورس وارد کند. البته انکارپذیر نیست که در صورت بازگشت ثبات و امنیت به بازار، حضور این صندوق گام مثبت و رو به جلویی برای تعامل با ابزارهای نوین و آینده‌ساز بورس خواهد بود و حضور این صندوق‌ها در بازار سرمایه، به عمق‌بخشی و شفافیت بیشتر از طریق معاملات رسمی، کمک شایانی خواهد کرد.