آتش، زیر خاکستر غزه

لازم به یادآوری است که دونالد ترامپ، پیش از این پیشنهاد ایجاد «شورای صلح» برای رهبری بازسازی غزه را داده بود. بر اساس طرح او، خود ترامپ ریاست شورا را بر عهده خواهد داشت و بر جنبه‌های مالی و سازمانی روند بازسازی نظارت می‌کرد. پیشنهاد تکنوکراتیک ترامپ، تردید عمیق بسیاری از تحلیلگران فلسطینی را برانگیخت.

یکی از تحلیلگران استدلال می‌کند: «تکنوکرات‌ها فقط به جنبه‌های اقتصادی و اداری اهمیت می‌دهند، بدون اینکه به ابعاد سیاسی مانند شهرک‌سازی‌ها و اشغال نگاه کنند. این به جای چشم‌انداز خودگردانی فلسطینیان که به دولت‌سازی کمک می‌کند، در راستای چشم‌انداز اسرائیل است». در واقع تکنوکراسی از دیدگاه‌های آمریکایی و اسرائیلی به عنوان الگویی برای حذف دولت فلسطین عمل می‌کند. این امر ممکن است به ثبات اقتصادی منجر شود، اما نه ثبات سیاسی.اگرچه دلگرم‌کننده است که انتظار می‌رود یک نهاد مستقل فلسطینی بر اداره غزه پس از جنگ نظارت داشته باشد، اما اختیارات واقعی آن همچنان نامشخص است. یک سوال اساسی این است که آیا این نهاد قدرت اجرای قوانین و مدیریت مؤثر امور مدنی را خواهد داشت یا خیر.

در حال حاضر، حماس که هنوز مسلح و مستقر است، کنترل واقعی را در میدان حفظ می‌کند. مگر اینکه حماس و سایر گروه‌های تروریستی خلع سلاح شوند، بعید است که این توازن قدرت تغییر کند. چالش‌های پیش روی هر دولتی در غزه بسیار زیاد است. احیای زندگی در حوزه‌های بهداشت، آموزش و اجتماعی نیازمند بودجه خارجی عظیم و ظرفیت داخلی برای سازماندهی و تأمین امنیت است.

نقض آتش بس غزه و برقراری شکننده آن

آتش‌بس شکننده و برای پایان دادن به جنگ دو ساله اسرائیل علیه غزه به مویی بند است، گذرگاه رفح بسته و کمک‌رسانی محدود شده است. در طول یک دوره پرتنش از اتهام متقابل، ارتش اسرائیل به فلسطینی‌های غیرمسلح شلیک کرده و غزه را بیش از یک بار بمباران کرده است. نیروی دفاعی اسرائیل می‌گوید حمله پس از کشته شدن دو سرباز توسط نیروهای حماس انجام شد، اما هر دو طرف می‌گویند که به آتش‌بس پایبند هستند. از طرفی آمریکا تلاش کرد تا جدیت حملات یکشنبه را کم‌اهمیت جلوه دهد، ونس گفت که در روند آتش‌بس «فراز و نشیب‌هایی» وجود خواهد داشت و اظهار داشت که رهبری حماس ممکن است در درگیری مسلحانه دخیل نبوده باشد. نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF) روز یکشنبه در پستی اعلام کرد: «ارتش اسرائیل به پایبندی به توافق آتش‌بس ادامه خواهد داد و به هرگونه نقض آن قاطعانه پاسخ خواهد داد».

اسرائیل، حماس را به عدم بازگرداندن به موقع بقایای گروگان‌های اسرائیلی متهم می‌کند. در حالی که حماس اعلام کرده برای حفاری و یافتن اجساد همه اسیران و همچنین اجساد حدود 10 هزار فلسطینی که گمان می‌رود در زیر آوار بمباران اسرائیل جان باخته باشند، به تجهیزات حفاری سنگین و تخصصی نیاز دارد.

دقیقاً مشخص نیست که فلسطینی‌ها چقدر از محل قرارگیری خط زرد نامرئی آگاه بودند. یک نقشه تقریبی نشان می‌دهد که خط زرد حدود ۵۸ درصد از غزه را تحت کنترل اسرائیل قرار می‌دهد. سخنگوی کاتز به تازگی بعد از اعتراضات به عدم مشخص بودن خط زرد، ویدئویی را به اشتراک گذاشت که نشان می‌داد بلوک‌های زرد در امتداد مرز قرار گرفته‌ و گفت تلاش‌هایی برای مشخص کردن خط عقب‌نشینی در حال انجام است. دفتر رسانه‌ای دولت غزه از زمان اجرایی شدن توافق در 10 اکتبر، 80 مورد نقض آتش‌بس توسط اسرائیل را گزارش کرد که منجر به کشته شدن 97 فلسطینی و زخمی شدن 230 نفر دیگر شده است. اسرائیل همچنین با ادامه‌ی جلوگیری از تلاش‌ها برای بازگشایی گذرگاه مرزی رفح بین غزه و مصر، به عدم پایبندی به توافق آتش‌بس متهم شده است. باز شدن رفح به منظور افزایش جریان کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه و فراهم کردن امکان سفر فلسطینی‌ها به خارج از کشور درخواست شده است. دولت اسرائیل در ابتدا اعلام کرد که پس از حمله، تمام کمک‌های بشردوستانه به غزه را قطع خواهد کرد، اما پس از مشورت با ایالات متحده، از اظهارات خود عقب‌نشینی کرد.

گذرگاه‌های اسرائیل با غزه روز دوشنبه برای کمک‌های بشردوستانه باز شد، اگرچه گذرگاه رفح همچنان بسته ماند. فرستادگان ارشد ترامپ برای خاورمیانه روز دوشنبه برای تقویت تلاش‌ها در جهت حفظ آتش‌بس در نوار غزه وارد اسرائیل شدند. در حالی که همزمان، یک هیات فلسطینی برای مذاکره در مورد چگونگی اجرای مرحله دوم طرح آتش‌بس تهیه شده توسط آمریکا، عازم قاهره شد.

طرح ترامپ برای غزه هنوز یک توافق صلح کامل نیست

نشست شرم‌الشیخ به توافق دقیقی منجر نشد. در واقع چیزی بیش از یک جشن بیشتر برای دستاوردهای رئیس جمهور ترامپ نبود. آتش‌بس در غزه و آزادی گروگان‌های اسرائیلی و زندانیان فلسطینی آشکارا یک رویداد مهم است. اما آیا این لحظه، نشان‌دهنده‌ی پذیرش یک توافق صلح پیشگامانه برای خاورمیانه است؟

برای رئیس جمهور آمریکا، پاسخ روشن بود. از نظر او، این رویداد، پایان درگیری فلسطین را نشان می‌دهد. دیدگاه کلی او، آبشاری از صلح است که از توافق غزه سرچشمه می‌گیرد و منطقه را اساساً متحول خواهد کرد. این دیدگاه فرض می‌کند که پایان خصومت‌ها در غزه به زودی با انعقاد توافق‌های بیشتر مثل ابراهیم بین اسرائیل و کشورهای منطقه دنبال خواهد شد. سپس، ممکن است گام‌هایی به سوی ادغام اقتصادی-منطقه‌ای و در نهایت حتی همکاری امنیتی بین اسرائیل و همسایگانش برداشته شود و به دوران بحران منطقه‌ای دائمی پایان دهد. این در واقع یک شاهکار تاریخی خواهد بود و البته تا حدودی دست نیافتنی.

آمریکا، مصر، قطر و ترکیه یک بیانیه کوتاه امضا کردند. اما آیا واقعاً توافق صلحی در کار است؟

تاکنون سه سند وجود دارد. اولین سند، طرح اولیه ۲۰ ماده‌ای ۲۹ سپتامبر است. این طرح امضا نشده است و ۲۰ اصل آن عمدتاً آرمانی هستند. در سند بعدی، با عنوان «مراحل اجرایی» مورخ ۹ اکتبر، ترامپ صرفاً پایان جنگ در نوار غزه را اعلام کرد.

در این سند، اسرائیل و حماس توافق می‌کنند که «گام‌های لازم» برای پایان دادن به جنگ، یعنی آتش‌بس، از سرگیری کمک‌های بشردوستانه، عقب‌نشینی اسرائیل از مناطق تعیین‌شده در غزه و آزادی گروگان‌ها و فلسطینی‌های بازداشت‌شده را اجرا کنند. این توافق‌نامه توسط هر دو طرف، به همراه میانجی‌ها، امضا شده است و پس از پذیرش توسط کابینه اسرائیل در 10 اکتبر، لازم‌الاجرا شد.

در نهایت، «اعلامیه ترامپ برای صلح و رفاه پایدار» وجود دارد که توسط میانجی‌ها، آمریکا، مصر، قطر و ترکیه - اما نه طرف‌های درگیر - در شرم‌الشیخ در 13 اکتبر امضا شد. این سند هیچ محتوای محکمی ندارد. با این حال، واضح است که هنوز هیچ توافق صلح واقعی وجود ندارد. فقط آتش‌بس و نقشه راه تقریبی ارائه شده در طرح اولیه 20 ماده‌ای وجود دارد!

در بیشتر موارد، اصول استاندارد برای مذاکره صلح، گام اول را تشکیل می‌دهد که در آن طرفین بر سر نکات اساسی برای حل و فصل در قالب اعلامیه اصول - که جوهره کلی توافق را مشخص می‌کند - به توافق می‌رسند.

سپس یک توافق چارچوبی حاصل می‌شود که در آن منافع طرفین به دقت متعادل می‌شود تا هر دو طرف به پایبندی به توافق علاقه‌مند شوند. این توافق با پیوست‌های مفصلی در مورد نحوه اجرا، همراه با استقرار حضور نظامی و غیرنظامی بین‌المللی، تکمیل می‌شود.

در عوض، طرح ترامپ شاهد بوده است که یک قدرت خارجی، ایالات متحده، اصول اساسی برای حل و فصل را صادر کرده است. هیچ یک از طرفین کاملاً از آن حمایت نکردند. هر دو توسط کشورهای کلیدی غربی، اسلامی و عربی تحت فشار قرار گرفتند تا آن را بپذیرند.

شکاف بین جشن آتش‌بس و وجود یک توافق صلح واقعی و اساسی (با ابزارهای اجرای آن) هر روز در حال افزایش است. جهان فاصله زیادی با دستیابی به یک توافق پایدار برای غزه دارد. دستیابی به این هدف نیازمند تمرکز بسیار زیاد و همکاری بسیار سریع و نزدیک بین‌المللی است و همچنین داشتن دیدگاه و عملکردی واقع بینانه متناسب با شرایط موجود.

روزنامه صبح ساحل