مذاکره؛ شر مطلق یا غول چراغ جادو؟

شر مطلق یا غول چراغ جادو؟

هیچ! مذاکره در بدترین حالت شر مطلق است و در بهترین حالت هم هیچ نفعی ندارد. پاسخی بدبینانه که از جانب برخی جناح‌های مختلف چه در داخل و چه در خارج کشور مطرح می‌شود. هرچند این تلقیِ مبتنی بر بی‌نفع بودن مذاکرات چنان که گفته شد حامل نوعی بدبینی افراطی است، با این حال احتمالا این نگاه دارای رگه‌هایی از حقیقت درون خود باشد، اگر از نیات مطرح‌کنندگان آن چشم‌پوشی شود. به هر حال، اصول رشد اقتصادی و مسیرهای طی شده برای آن، در تجربه موفق کشورهای متعددی همچون کره جنوبی، مالزی و سنگاپور منعکس شده است. رشد و توسعه پایدار اقتصادی، جز با احترام به اصول تجارت آزاد، مالکیت خصوصی و دخالت حداقلی دولت در مناسبات بازار به دست نمی‌آید. گام‌های مورد نیاز برای تحقق چنین شرایطی، ممکن است بنا بر مورد وضعیت خاص هر کشور به شکل متفاوتی برداشته شوند، اما این امر تفاوتی در ضرورت نهایی وجود چنین شرایطی ایجاد نخواهد کرد. بنابراین رشد اقتصادی در طولانی مدت احتیاج به این عوامل اساسی دارد. در کوتاه مدت، مذاکره تنها می‌تواند به تنش‌زدایی سیاسی و نظامی بینجامد که امنیت سرمایه‌گذاری در ایران را برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تأمین کند. اما این سرمایه‌گذاری در صورت نبود پیش‌شرط‌های مذکور ادامه‌دار نخواهد بود.

طرفداران مذاکره نظر دیگری دارند. جریان بزرگی هم درون دولت و هم نخبگان علمی و دانشگاهی، بر اهمیت این مذاکرات برای رشد اقتصادی ایران تأکید می‌کنند. استدلال طرفداران مذاکره هم لزوماً اشتباه نخواهد بود، اگر صرفاً این مذاکرات را مقدمه‌ای بر پیشرفت‌های آتی در نظر بگیرند. انتظارات از مذاکره و نتایج آن باید بر اساس منطق و توجه به شاخص‌های دیگر سیاست خارجی و داخلی به عنوان مکمل آن باشد. به دنبال غول چراغ جادو گشتن در مذاکرات خارجی نه تنها منطقی و راهگشا نبوده بلکه افق‌های دید ما برای برداشتن قدم‌های آینده را نیز تیره و تار می‌کند. چنین مذاکراتی در گذشته نیز اتفاق افتاده است و به هیچ‌روی پدیده جدید و نادری در سیاست خارجی ایران نیست. اقدامات مکمل آن در حوزه سیاست خارجی شامل برخی تجدیدنظر‌ها در روش‌های رسیدن به مطلوبات و اهداف سیاسی می‌شود. ضرورت اتخاذ یک سیاست خارجی انعطاف‌پذیر در وضعیت کنونی جهان، به خصوص در آستانه جنگ تجاری ایالات متحده و جمهوری خلق چین و احتمال تأثیرات منفی آن بر اقتصاد جهانی، موضوعی است که باید در دستور کار قرار بگیرد. این سیاست خارجی باید با سیاست داخلی درون کشور به عنوان تکمیل‌‌کننده آن هم راستا شود. این که آیا دولت و مجلس بتوانند همکاری موثری در این زمینه داشته باشند تا حدود زیادی به اراده سیاستمداران وابسته است. وفاق ملی در راستای ایجاد این هماهنگی و همکاری چگونه کار خواهد کرد؟

ضرورت عقلانیت سیاسی و اقتصادی

مسأله اساسی بعدی را می‌توان به سرمایه‌گذاری‌ کشورهای غربی و به ویژه ایالات متحده در ایران مربوط دانست. رشد اقتصادی ایران در صورت توافق، می‌تواند با همکاری شرکت‌های آمریکایی شکل بگیرد؟ رئیس‌جمهور پزشکیان در ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ اظهاراتی درباره عدم مخالفت رهبر انقلاب با حضور و سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها در ایران عنوان کرد. برخی تحلیلگران سیاسی و اقتصادی بر این باورند که یکی از اهداف دولت ترامپ از مذاکره، به جز مسأله هسته‌ای، حضور در بازار ایران و جلوگیری از پیوستن ایران به جبهه چین در مقابله آتی اقتصادی ایالات متحده با این کشور است. صرف نظر از درستی یا نادرستی این تحلیل، ایران چگونه از شرایط بهره خواهد برد؟ یکی از راه‌ها بیشینه کردن منافع از طریق ایجاد توازن و بهره بردن از مزایای اقتصادی همکاری با تمام قدرت‌های اقتصادی غربی و شرقی است. دنبال کردن این سیاست می‌تواند ضرر‌های احتمالی وارده بر اقتصاد را به حداقل برساند. ایران در این صورت، ضمن حفظ جایگاه منطقه‌ای و جهانی خود، قادر به تأمین سرمایه‌ و ثبات کافی برای بهبود شرایط اقتصادی خود خواهد بود. راه دیگر محدود کردن روابط اقتصادی با چند کشور مشخص است که هم فرصت‌های احتمالی را کاهش داده و هم خطر وابستگی به این کشورها را به همراه دارد. با آغاز روند کم شدن اهمیت نفت و رشد اقتصادی مبتنی بر صدور منابع در سال‌های اخیر، استفاده از فرصت‌های موجود برای تجارت و جذب سرمایه‌گذاران از اقصی نقاط جهان مهم‌ترین عامل توسعه قلمداد می‌شود. این امر نیز خود مستلزم اجتناب از سیاست‌های هیجانی اغلب ضرر رسان و اتخاذ تصمیمات عقلایی است. مذاکره تنها قدمی اولیه در این راستاست، هرچند که به هیچ عنوان قدم کم اهمیتی نیست. توجه به الزامات سیاسی و اقتصادی کشور و حفظ ثبات اقتصادی، فراهم‌کننده امکانات برای پیشرفت‌های آتی توسعه‌ای در ایران است.

نویسنده//طاها سپهری

دانشجو کارشناس ارشد علوم سیاسی