حیوان اهلی، انسان وحشی

باغ وحش انسانی، در سده نوزدهم و اوایل قرن بیستم اروپا، یکی از سرگرمی‌های مهم عموم به شمار می‌رفت.

سیاه‌پوستان و بربرهای آورده شده از اروپا و آمریکا، در این مکان به شکل تحقیرآمیزی به نمایش گذاشته می‌شدند. گرچه در نهایت باغ‌وحش انسانی پس از جنگ جهانی دوم به مرور با اعتراض‌های گسترده طرفداران حقوق بشر تعطیل شد اما تفکر «استفاده ابزاری از موجودات زنده» هنوز وجود دارد. رعایت حقوق حیوانات چندسالی است که در کشور به‌عنوان یک مطالبه جدی از سوی طرفداران این حوزه دنبال می‌شود. افزایش گیاه‌خواری و مصرف اختیاری کمِ گوشت، خود نشان از تغییر در باورها در مورد حقوق حیوانات می‌دهد. پرسش‌های بسیاری در ارتباط بین انسان و حیوان مطرح شده‌است. آیا ما به عنوان انسان، به دلیل تکامل مغز و قدرت تسخیر طبیعت، می‌توانیم بر موجودات دیگر سلطه داشته باشیم؟ استثمار حیوانات، اهلی‌کردن و بهره‌‌بردن از آن‌ها، برای ارائه خدمت به انسان‌ها، اخلاقی است؟ نگه‌داری حیوانات در یک قفس و دوری از محیط اصلی زندگی‌شان، برای ارضای نیاز سرگرمی انسان‌ها، با بهانه کارآفرینی و ایجاد شغل ظلم به حیوانات نیست؟ 

«تام ریگان»، فیلسوف آمریکایی، در کتاب «حق حیوان و خطای انسان» به مسئله اخلاق در ارتباط انسان و حیوان اشاره می‌کند. او موجودات غیرانسانی را دارای حق و حقوق می‌داند. مفهوم «سوژه‌گی» را برای حیوانات مطرح و ترویج می‌کند. هرچند به حیوانات تکامل یافته‌تر مانند پستانداران که ثابت شده است درک بیشتری از درد و عاطفه دارند، با ملایمت بیشتری برخورد می‌شود اما همچنان نگاه مصرفی انسان به حیوان وجود دارد. تب نگه‌داری از حیوان خانگی سراسر ایران را نیز گرفته است. تقریبا در هر خانه یک حیوان خانگی می‌توانید پیدا کنید؛ از گربه و همستر گرفته تا روباه و سگ‌های وحشی. اغلب به شکل و شمایل انسانی درشان می‌آورند. حتی برای تولیدمثل و عقیم شدن‌شان هم نمی‌توانند تصمیم بگیرند. گرچه نگه‌داری از حیوان در خانه با دلیل علاقه انسان به حیوان توجیه می‌شود اما ممکن است حیوان را از ذات واقعی و غریزه‌اش دور ‌کند. هدف شکل‌گیری باغ وحش، پارک طبیعت و مکان‌های مشابه آن، کسب درآمد از سرگرمی و توجیه حفاظت از حیوانات است. توجیهی که در سراسر دنیا کم‌وبیش پذیرفته شده است. آیا حیوانات قادر به محافظت از خود در طبیعت نیستند که در قفس باغ وحش‌ها باید نگه‌داری ‌شوند؟ نگه‌داری از حیوان چهارمتری یک تنی در یک قفس و در نهایت صادرات و فروش پوست و گوشت آن به کشورهای دیگر سودآور است اما حق انتخاب حیات از دست رفته آن حیوان چه می‌شود؟ واقعیت این است که انسان به جای حیوان فکر می‌کند و تصمیم می‌گیرد. در این میان، حیوان را اهلی می‌کند اما غریزه وحشی «بقا به هر قیمتی» را در خود تقویت می‌کند.

«غم نان» توضیحی است که اغلب برای نادیده گرفتن حقوق حیوانات می‌شنویم. مرغداری، گاوداری، کشتارگاه و باغ وحش‌هایی که در شرایط نامناسب همچنان فعالیت می‌کنند نشان می‌دهد که اولویت قانون پرداختن به حقوق حیوانات نیست. بحث حقوق حیوانات موضوع مهمی است که در سایه مشکلات اقتصادی و برآورده نشدن نیازهای انسانی در بسیاری از جوامع مانند ایران نادیده گرفته می‌شود. بسیاری می‌گویند جایی که حقوق شهروندی انسان‌ها رعایت نمی‌شود، دم زدن از حقوق حیوانات خیلی ایده‌آل است. چشم بستن بر روی حقایق و به سطله کشیدن انسان یا حیوان با هم تفاوت چندانی ندارد. در این میان، گمشده مشترک «اخلاق» است.