تاملی تکاملی پیرامون ویروس های همه گیر

آيا نقطه مشــتركي ميان توليد مثل جنسي، جنــگ، گياه خــواری، همه گيــری بيماری های كشنده، تغيير ذائقه فرهنگي-هنری يا انقلاب های علمي مي بينيد؟ احتمالا نه! گرچه اگر دقت كنيد ميان همه اين ها حلقه واصلي وجود دارد: مرگ! تا حدود دو ميليارد سال پيش بيشتر جانداران ميكروب هايي بودند كه جز تقسيم دوتايي راهي برای توليدمثل نداشتند.

اشتراک گذاری:

سرعت رخ دادن جهش ها و انباشت آن ها تا آن وقت كند بود؛ تنها راه انباشت و تركيب جهش های جديد با تغييرات پيشين اين بود كه جهش ها در امتداد نسل مادر و دختر و نوه و... رخ دهند؛ اما شــيوه جديدی از توليدمثل نرخ تغييرات را افزايش داد. توليدمثل جنسي با تركيب محتــوای ژنتيك دو ياخته ممكن مي شــد. حالا امكان داشت دو جهش كه در دو تبار موازی پيدا شده اند، از اين طريق در كنار هم تركيب جديدی بســازند. اين اتفاق به پيدايش شكل های جديد زندگي ســرعت بخشــيد، رقابت ميان جانداران را شــديدتر كرد و مفهوم جديدی از امتداد نسل به ميان آورد. ياخته ها ديگر به نســل بعد تقسيم نمي شدند، بلكه نسل بعد از تركيب بخشي از ژنوم دو ياخته پيشين پيدا مي شد، درحالي كه والدين همچنان به زندگي خود ادامه مي دادند.

اين يعني والدين رقيب زادگان متفاوت خود شــده بودند. اينجــا بود كه «مرگ» تكامــل يافت. «مرگ» با «كشته شدن به دليل گرسنگي يا خفگي يا حرارت يا خورده شــدن» تفاوت دارد. «مرگ» فرايندی برنامه ريزی شده است برای قرباني كردن نسل های قديمي و باز كردن جا برای نســل های تازه. علت اين كه ما (و همــه جانــداران پرياخته ی ديگر) به مرور پير مي شــويم و مي ميريم، اين است كه برای قرباني كردن خود برنامه ريزی شــده ايم. اگر مرگ نبود، نوبت ما هرگز نمي رســيد. ما فرزندان قرباني شدگان مرگ هستيم. اين شيوه ی طبيعت برای خالي كردن گنجايــش و جا دادن چيزهای تازه است. موجوداتي كه قرباني مرگ مي شوند، به كارخانه بازيافت طبيعت مي روند تا ماده خامشان مورد استفاده ديگران قرار گيرد. اين تقريبا همان راهكاری اســت كه گياهان برای بقــا برگزيده اند.

گياهان مقداری از توليدات خود را به شــكل ميوه يا برگ بســته بندی و نزد گياه خواران قرباني مي كنند تا در عوض امكان بقا و گرده افشاني يا بذرافشاني بيابند. تقريبا هر پديده يا مفهوم طبيعي كه مي تواند اضافه بر ظرفيت خود چيزی را بي انبازد، بخشي از اندوخته خود را قرباني مي كند. ژرژ باتــای (Bataille Georges ،۱۸۹۷- ۱۹۶۲ (فيلسوفي فرانسوی بود كه اين سازوكار را از عالم حيــات به امانت گرفت و به عالم فرهنگ برد. باتای بحث های فراواني پيرامون زايش هنری از طريق قرباني كردن صورت پيشــين پديده ها طرح كرده اســت. در نگاه او وقتي صورت معمول و متــداول پديده ای -يعني «فــرم» آن- قرباني مي شــود، از دل اين فراينــد پديده هنری زاييده مي شــود.

پديده های هنری تازه نيز پس از مدتي معمول، متداول و حتي مبتذل مي شــوند و بايد انتظار مراسم قرباني ديگری را كشيد تا هنر تازه پديد آيد. مفهوم انقلاب های علمي نيز كه تامس حوزه در) ۱۹۹۶-۱۹۲۲ ،Thomas Kuhn) كــون تاريخ و فلسفه علم طرح كرده، يادآور افكار باتای پيرامون زايش هنری اســت. طبــق نظر تامس كون، علم از طريق تحولات آهســته و پيوســته تغيير نمي كند، بلكه هر از چندی افكار قديمي و چهارچوب های نظری قرباني انقلاب هايي مي شوند كه به شكستن صورت های سابق هنری و پيدايش صورت هايــي نــو از دل بي ِ صورتي حادث شــده شباهت دارد.

انگار همه اين ها تكرار همان داستان پيدايش توليدمثل جنسي، افزايش نرخ تغييرات، ســرريز كردن گنجايش محيط به علت انباشــت ياخته های جديد و قرباني شدن نسل های گذشته باشــد. تكرار اين داســتان نامكرر را تقريبا در هر چهارچوبــي مي توان ديد. حــالا بياييد به دنيای انسان ها بازگرديم! جمعيت بشر مدت هاست كه از تحمل طبيعي ســياره زمين فراتــر رفته و ذهن های شــكاک مدت هاست كه مي انديشند قدرت های سياسي و اقتصادی و نظامي با توطئه هايي از قبيل شــيوع بيمــاری، ايجاد قحطي يا آغاز جنگ دســت به كشتار و حذف بخشي از جمعيت زمين زده اند يا خواهند زد؛ اما بزرگ ترين قدرت مادی جهان خود جهان زنده اســت كه مدتي است به همان شيوه قديمي مشغول شــده.

افزايش جمعيت انسان ها يكــي از عوامل اصلي شــيوع ويروس های جديد و مرگبار ميان انسان هاســت. خوردن جانوراني از قبيل ميمون ها و خفاش هــا در آفريقا و چين يا نزديك شدن به ميمون های بي دم بزرگ آفريقايي كــه موجب همه گيری مرگبــار اخير در چين يا شيوع ابولا و ايدز در آفريقا شده، بيش از هر چيز ديگر ناشي از افزايش جمعيت انسان بوده. تنها بايد ِ نشست و ديد كه از پس اين مراسم قرباني كردن انباشته های پيشين، جهان آبستن چه زايش هايي (احتمالا هولناک و ناخوشايند) برای ما خواهد بود!

عرفان خسروی