بازگشت به دوران تسلیحات اتمی

در واپسین روزهای ماه اکتبر، جهان بار دیگر با خبری نگران‌کننده از سوی ایالات متحده آمریکا مواجه شد: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور این کشور، طی دستوری رسمی به وزارت دفاع (که در بیانیه‌های اخیر خود آن را «وزارت جنگ» نامیده) خواستار ازسرگیری فوری آزمایش‌های سلاح‌های هسته‌ای شد. این تصمیم که به‌زعم ترامپ در پاسخ به «برنامه‌های آزمایشی دیگر کشورها» اتخاذ شده، موجی از واکنش‌های جهانی را برانگیخته و بار دیگر سایه تهدید هسته‌ای را بر سر امنیت بین‌المللی گسترانده است.

ترامپ در بیانیه‌ای که از طریق شبکه اجتماعی تروث سوشال منتشر کرد، اعلام کرد که ایالات متحده دیگر نمی‌تواند در برابر آزمایش‌های هسته‌ای سایر کشورها سکوت کند و باید «در همان سطحی که دیگر کشورها انجام می‌دهند» وارد عمل شود. او افزود که این تصمیم برایش آسان نبوده، اما «هیچ گزینه دیگری نداشته است». این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که آمریکا از سال ۱۹۹۲ تاکنون هیچ آزمایش انفجاری هسته‌ای انجام نداده و صرفاً به شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای و آزمایش‌های زیربحرانی بسنده کرده است.

واکنش‌ها به این تصمیم، از سوی نهادهای بین‌المللی، کشورهای دارای سلاح هسته‌ای و حتی متحدان نزدیک آمریکا، شدید و نگران‌کننده بوده است. فرحان حق، معاون سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد، در واکنش به این خبر اعلام کرد که دبیرکل بارها هشدار داده است که خطرات هسته‌ای در جهان به‌طرز نگران‌کننده‌ای بالا هستند و باید از هرگونه اقدامی که می‌تواند منجر به اشتباه محاسباتی یا تشدید تنش با پیامدهای فاجعه‌بار شود، اجتناب گردد. او تأکید کرد که آزمایش هسته‌ای «هرگز و تحت هیچ شرایطی مجاز نیست».

در همین راستا، وزیر خارجه آلمان، یوهان وادفول، نیز در جریان سفرش به دمشق، پایتخت سوریه، از ایالات متحده و روسیه خواست تا از انجام آزمایش‌های جدید سلاح‌های هسته‌ای خودداری کنند. او تأکید کرد که بسیار مهم است که هر پنج کشور دارای سلاح هسته‌ای به تعلیق‌های مربوط به ممنوعیت آزمایش‌ها پایبند بمانند. وادفول همچنین یادآور شد که توقف ممنوعیت آزمایش‌ها باید حفظ شود، از جمله توسط کره شمالی، که تنها کشوری است که در قرن بیست‌ویکم آزمایش‌های هسته‌ای انجام داده است.

در ایران نیز واکنش‌ها به این تصمیم شدید بود. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای از سوی آمریکا را اقدامی غیرمسئولانه و تهدیدی جدی برای صلح و امنیت بین‌المللی خواند. او با اشاره به تغییر نام وزارت دفاع آمریکا به وزارت جنگ، این اقدام را نشانه‌ای از بازگشت به سیاست‌های زورگویانه و خطرناک دانست. عراقچی همچنین تأکید کرد که همین کشوری که اکنون آزمایش‌های هسته‌ای خود را از سر می‌گیرد، برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را خطرناک جلوه می‌دهد و تهدید به حملات بیشتر علیه تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان می‌کند. در سطح جهانی، کارشناسان تسلیحات هسته‌ای نیز نسبت به پیامدهای این تصمیم هشدار داده‌اند. دارل کیمبال، کارشناس مرکز تحقیقات کنترل تسلیحات آمریکا، اعلام کرد که بازگشت به آزمایش‌های هسته‌ای ممکن است سه سال طول بکشد، اما همین اعلام تصمیم می‌تواند خشم عمومی و بین‌المللی را برانگیزد و کشورهای دیگر را نیز به سمت ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای سوق دهد. او این اقدام را «احمقانه» خواند و هشدار داد که چنین تصمیمی می‌تواند نظام منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را به خطر بیندازد. در این میان، روسیه و چین نیز واکنش‌های تندی نشان داده‌اند. لئونید اسلوتسکی، رئیس کمیته امور بین‌الملل دومای روسیه، در تلگرام نوشت که ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای آمریکا که از سال ۱۹۹۲ متوقف شده بود، می‌تواند واکنش زنجیره‌ای به‌راه بیندازد و امنیت جهانی را تهدید کند. این نگرانی‌ها در حالی مطرح می‌شود که آمریکا در سال ۱۹۹۶ معاهده جامع ممنوعیت آزمایش‌های هسته‌ای (CTBT) را امضا کرده، اما هرگز آن را به تصویب نرسانده است.

در واقع، تصمیم ترامپ نه‌تنها تعهدات بین‌المللی آمریکا را زیر سؤال می‌برد، بلکه می‌تواند بهانه‌ای برای سایر قدرت‌های هسته‌ای باشد تا تعهدات خود را نقض کنند. این اقدام، در شرایطی که جهان با بحران‌های متعدد از جمله تغییرات اقلیمی، جنگ‌های منطقه‌ای و رقابت‌های ژئوپلیتیکی مواجه است، می‌تواند به تشدید بی‌ثباتی و افزایش خطرات امنیتی منجر شود.

از سوی دیگر، این تصمیم می‌تواند تأثیرات مخربی بر روابط آمریکا با متحدانش داشته باشد. کشورهای اروپایی که همواره بر حفظ تعهدات هسته‌ای تأکید داشته‌اند، ممکن است اعتماد خود را به رهبری آمریکا در عرصه امنیت بین‌المللی از دست بدهند. همچنین، این اقدام می‌تواند بهانه‌ای برای کشورهایی مانند کره شمالی و حتی برخی بازیگران منطقه‌ای باشد تا برنامه‌های هسته‌ای خود را گسترش دهند و به آزمایش‌های جدید روی آورند.بطورکلی، آنچه در این میان بیش از همه نگران‌کننده است، بازگشت به دوران رقابت‌های تسلیحاتی و تهدیدهای هسته‌ای است؛ دورانی که جهان تلاش کرده بود با امضای معاهدات بین‌المللی و ایجاد سازوکارهای نظارتی، آن را پشت سر بگذارد. تصمیم ترامپ، اگرچه هنوز در مرحله اجرایی قرار نگرفته، اما به‌عنوان یک سیگنال سیاسی، پیامدهای گسترده‌ای خواهد داشت و ممکن است آغازگر فصل جدیدی از بی‌ثباتی و رقابت‌های خطرناک در عرصه بین‌المللی باشد.

در چنین شرایطی، نقش نهادهای بین‌المللی، سازمان‌های مدنی و افکار عمومی جهانی بیش از پیش اهمیت می‌یابد. تنها با فشارهای هماهنگ و مستمر می‌توان از گسترش این روند خطرناک جلوگیری کرد و بار دیگر اصول صلح، امنیت و همکاری بین‌المللی را به‌عنوان پایه‌های نظم جهانی تقویت نمود