انسداد شاهراه ژئوپلیتیک

اهداف سه‌گانه ترامپ

براساس گزارش اندیشکده نئو ژورنال؛ تحریم‌های ایالات متحده علیه بندر چابهار ایران احتمالاً فصل دیگری از «فشار حداکثری» واشنگتن به نظر برسد، اما در واقع بسیار جاه‌طلبانه‌تر و خطرناک هستند. این اقدام همزمان با هدف تنبیه هند، تشدید جنگ اقتصادی علیه تهران و فشار بر افغانستان جهت واگذاری پایگاه هوایی بگرام است. ایالات متحده با دنبال کردن همزمان هر سه هدف، زمینه را برای زیاده‌خواهی راهبرد فراهم کرده است. در ۱۶ سپتامبر، ایالات متحده اعلام کرد که تحریم‌ها علیه بندر چابهار ایران را که با همکاری هند توسعه داده بود، دوباره اعمال می‌کند. در این اطلاعیه با لغو «معافیت تحریم‌های صادر شده در سال ۲۰۱۸ تحت قانون آزادی و مقابله با گسترش سلاح‌های هسته‌ای ایران (IFCA)، همچنین کمک به بازسازی و توسعه اقتصادی افغانستان»، آمده است که هر «شخصی که بندر چابهار را اداره کند یا در سایر فعالیت‌های مذکور در IFCA شرکت کند، خود را در معرض تحریم‌های IFCA قرار می‌دهد». منظور از اداره‌کننده چابهار «هند» است که در سال‌های اخیر میلیون‌ها دلار در این بندر سرمایه‌گذاری کرده است. هند توسعه این بندر را در یک بستر ژئوپلیتیکی خاص آغاز کرد. در آن زمان، دهلی با حمایت واشنگتن، از این بندر برای مقابله با بندر گوادر چین در پاکستان استفاده می‌کرد. بر این اساس، ایالات متحده به این بندر معافیت از تحریم‌ها داد که اکنون این معافیت برداشته شده است. یکی دیگر از الزامات آن دوره، مجوز به هند برای استفاده از این بندر برای تأمین کالاهای اساسی کابل جهت حمایت از دولت‌های کرزی و غنی بود. ایالات متحده با دور زدن پاکستان، هند را برای حمایت از دولت مورد حمایت خود برگزید. بنابراین، آن بستر و زمینه ژئوپلیتیکی دیگر وجود ندارد. ایالات متحده دیگر نیازی به حمایت از دولت مستقر در کابل ندارد. حتی واشنگتن اکنون ترجیح می‌دهد از مسئله بندر چابهار برای مجازات طالبان نیز استفاده کند. رهبری طالبان پیشتر مسیر خود را ترسیم کرده و بعید است که تحریم‌های ایالات متحده را فراتر از اقدام خصمانه محسوب کند.

ژئوپلیتیک تحریم‌ها

واشنگتن با تحریم بندر چابهار ایران، اهدافی فراتر از سیاست «فشار حداکثری» را دنبال می‌کند. همانطور که اشاره شد، این کشور سه هدف مهم را پیگیری می‌کند که نخستین آن‌ها مجازات هند است. جنگ تجاری دولت ترامپ با دهلی، پیش از این شاهد افزایش تعرفه‌ها تا ۵۰ درصد بر صادرات هند به ایالات متحده بوده که به میزان چشمگیری رقابت‌پذیری هند را کاهش می‌دهد. لغو معافیت تحریم‌های سال ۲۰۱۸ برای چابهار، عملاً این درگیری اقتصادی را به حوزه راهبردی گسترش می‌دهد. نه تنها کالاهای هندی در بازار ایالات متحده ۵۰ درصد گران‌تر شده‌اند، بلکه اکنون صادرات هند به آسیای میانه از طریق چابهار نیز توسط تحریم‌های ایالات متحده تهدید می‌شود.

پیام واشنگتن صریح است و اینکه، دهلی اگر در برابر شرایط واشنگتن ایستادگی کند، دسترسی به بازارهای آمریکا یا کریدورهای ترانزیت منطقه‌ای برای آن امکان‌پذیر نیست. البته، اختلاف تنها بر سر تعرفه‌ها یا ترازهای تجاری نیست. چابهار در سال‌های اخیر به نماد گشایش ژئوپلیتیکی بزرگ تبدیل شده که ترانزیت بین هند-ایران-افغانستان را تسهیل و در نهایت می‌تواند دهلی را به بازارهای انرژی روسیه و آسیای مرکزی متصل کند. برای هند، این پروژه نویدبخش جایگزین مهم در راستای کاهش وابستگی به تأمین‌کنندگان نفت خلیج فارس یا مسیرهای همسو با ایالات متحده است. اما برای واشنگتن، این موضوع مهم و راهبردی است.

ایالات متحده با تحریم چابهار، به دنبال جلوگیری از ظهور یک کریدور انرژی خارج از حوزه نفوذ خود و مسدود کردن دسترسی هند به منابع انرژی ایران و روسیه است. هدف نهایی صرفاً تضعیف تهران نیست، بلکه فشار آوردن به هند برای تغییر مسیر خریدهای خود به سمت صادرات گاز طبیعی مایع و نفت خام ایالات متحده است. این تحریم‌ها همچنین نشان‌دهنده تلاشی عمدی برای بازتعریف روابط هند با ایران است. واشنگتن محاسبه می‌کند که اگر دهلی مجبور به عقب‌نشینی از چابهار شود، انزوای ایران بیشتر خواهد شد.

هدف سوم مربوط به افغانستان است. در ماه‌های اخیر، ترامپ آشکارا کابل را تحت فشار قرار داده تا پایگاه هوایی بگرام را به کنترل آمریکا بازگرداند، درخواستی که رهبری طالبان قاطعانه آن را رد کرده است.

برای طالبان، پذیرش این درخواست از نظر سیاسی دشوار بوده و نشان‌دهنده تسلیم در برابر قدرتی است که دو دهه برای اخراج آن جنگیدند.

واشنگتن با تحریم چابهار تلاش می‌کند گزینه‌های افغانستان را محدود و نقش آن به عنوان یک پل زمینی مهم برای اتصال هند و سایر کشورهای جنوب آسیا به بازارهای آسیای مرکزی را تضعیف کند. البته این محاسبه ساده هم نیست. با تشدید روابط بین کابل و اسلام آباد، طالبان با احتیاط در حال بررسی اتحادهای جدید منطقه‌ای بوده و هند یکی از گزینه‌های مهم در این راستاست.

در اوایل سال جاری، طالبان هند را شریک مهم منطقه‌ای اعلام کرد. از همین رو، راهبرد تحریم‌های واشنگتن دقیقاً برای مسدود کردن این روزنه طراحی شده و فضای دیپلماتیک و اقتصادی موجود کابل را محدود کند.

قمار واشنگتن

البته، این قمار واشنگتن خطر واکنش جدی را به همراه دارد. کابل انگیزه‌ای به ترجیحات آمریکا به ویژه پس از امتناع دولت بایدن از آزادسازی دارایی‌های مالی مسدود شده، ندارد. اما تهدیدها شاید برای هند بیشتر باشد.

بنابراین، هند احتمالا به مشارکت‌های جایگزین با روسیه و حتی چین تکیه کند و اتحاد راهبردی که ایالات متحده به دنبال ایجاد آن از طریق چارچوب هند و اقیانوسیه بوده، از بین ببرد. حتی اگر دهلی نو در نهایت و تحت فشار تحریم‌ها از چابهار خارج شود، واشنگتن تضمین انرژی مورد نظر آن را تضمین نخواهد کرد. در مقابل، این خلأ می‌تواند پکن را برای ورود به آن تحریک و چابهار را به دروازه‌ای تحت کنترل چین برای انرژی آسیای مرکزی تبدیل کند، سناریویی که بدون تردید اهداف آمریکا را تضعیف می‌کند.