روزی که رادیو وارد ایران شد

بیشتر تهرانی‌ها وقتی حدود 97 سال پیش برای اولین بار جعبه بزرگ ساخته شده با چوب و آلیاژهای فلزی را دیدند که نوای موسیقی پخش‌ می‌کرد و خبرهایی از سراسر دنیا می‌داد، برایشان باورنکردنی و هیجان‌انگیز بود. در ادامه به تاریخچه‌ی ورود رادیو به کشور می پردازیم.

نیمه‌های سال 1303 بود که اولین بار پای رادیو به ایران باز شد، یعنی 20 سال بعد از تاسیس و راه‌اندازی رادیو در غرب. قبل از آن روس‌ها تاسیسات اولیه‌ای را برای راه اندازی بیسیم به تهران آورده بودند اما کار نیمه تمام مانده بود. با روی کارآمدن رضاشاه وزارت جنگ عهده‌دار راه‌اندازی تاسیسات بیسیم در تهران شد. سال 1303 کار ساختمان بیسیم قصر که به آن عمارت کلاه فرنگی می‌گفتند به پایان رسید. جایی که آن زمان خارج از محدوده تهران قدیم بود و البته امروز در مرکز شهر قرار گرفته است. ساختمان کلاه فرنگی‌ اکنون در خیابان شریعتی پایین‌تر از سیدخندان قرار دارد و در اختیار وزارت ارتباطات است. البته تاسیسات اولیه بیسیم هنوز در آن حفظ و با انواع رادیوهای قدیمی و تاسیسات حجیم که در مقایسه با رادیوهای امروزی غول پیکر است و البته اسناد مربوط به تاسیس رادیو در ایران تبدیل به موزه‌ بیسیم و رادیو شده است. البته این روزها به واسطه‌ علاقه‌ وزیر ارتباطات به بناهای تاریخی، این بنای تاریخی به دفتر کار این وزیر جوان کابینه روحانی تبدیل شده و آثار داخل آن نیز در همان فضا باقی مانده‌اند.

ساختمان کلاه فرنگی‌ اکنون در خیابان شریعتی پایین‌تر از سیدخندان قرار دارد و در اختیار وزارت ارتباطات است. البته تاسیسات اولیه بیسیم هنوز در آن حفظ و با انواع رادیوهای قدیمی و تاسیسات حجیم که در مقایسه با رادیوهای امروزی غول پیکر است و البته اسناد مربوط به تاسیس رادیو در ایران تبدیل به موزه‌ بیسیم و رادیو شده است. البته این روزها به واسطه‌ علاقه‌ وزیر ارتباطات به بناهای تاریخی، این بنای تاریخی به دفتر کار این وزیر جوان کابینه روحانی تبدیل شده و آثار داخل آن نیز در همان فضا باقی مانده‌اند. بیسیم تهران در سال 1305 با مخابره اولین پیام از روسیه آغاز به کار کرد. ایران در ششم اردیبهشت 1305 ضمن افتتاح بیسیم، تلگرافی عمومی مبنی بر همکاری با همه کشورهای جهان پخش کرد. تا سال 1311 موسسات بیسیم توسعه پیدا کردند.

قرار بود تاسیسات بیسیم در ایران با همکاری روس‌ها تکمیل شوند اما وقتی مهندسان روسی کار تاسیس بیسیم را نیمه تمام گذاشتند، رضاخان که نسبت به انگلیس‌ها هم بی‌اعتماد شده بود و علاقه زیادی به آلمان‌ها داشت تصمیم گرفت اتمام آن را به مهندسان آلمانی بسپارد. شرکت تلفنکن آلمانی اجرای طرح را برعهده گرفت و بعد از دو سال کار در اردیبهشت 1318 اولین ایستگاه رادیویی در تهران آماده و سرانجام در 4 اردیبهشت 1319 در ساعت 4 بعدازظهر با حضور محمدرضا شاه ولیعهد وقت، احمد متین دفتری نخست وزیر و اعضای کابینه افتتاح شد و ولیعهد متن پیام شاه را قرائت کرد. عیسی صدیق یکی از نویسندگان معاصر و سومین رئیس دانشگاه تهران هم به عنوان اولین رئیس تشکیلات رادیو که آن زمان یک اتاق بیشتر نداشت منصوب شد.

اولین گوینده رادیو در ایران

طوسی حائری، اولین گوینده زن رادیو بود. او فرزند آیت‌الله مازندرانی و نوه شیخ عبدالله حائری مازندرانی بود. حائری زمانی که رضاخان افسری معمولی بود پیش‌بینی کرده بود «رضا خان شصت تیر» پادشاه می‌شود. رضا شاه این پیشگویی را هرگز از یاد نبرد و همواره آنها را محترم می‌داشت. طوسی حائری هم از تحصیلکردگان فرانسه بود که به عنوان اولین گوینده رادیو منصوب شد. ملک‌الشعرای بهار نیز از اساتیدی بود که از داوطلبان گویندگی تست معلومات عمومی، فن بیان و شعر می‌گرفت.

رادیو آن زمان وسیله‌ای عمومی نبود و استفاده از آن نیازمند مصوبه‌ای از سوی دولت بود. بنابراین هیات وزیران 2 مهر 1313 استفاده از رادیو را تصویب، و مقراراتی وضع کرد که طبق آن برای نصب آنتن و استفاده از رادیو مجوز وزارت پست و تلگراف و تلفن لازم بود. بعد از آن رادیو نقشی مهم در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران بازی کرد.

 رادیو پس از انقلاب

وقوع انقلاب اسلامی باعث شد، دوره تازه ای در حیات رادیو رقم بخورد. احمد کسیلا در آن هیاهوی ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ خورشیدی  و در حالی که بسیاری از کارکنان رادیو و تلویزیون ملی ایران در اعتصاب بودند به همان ساختمان رادیو در پل سیدخندان رفت و گفت: این جا تهران است. صدای راستین ملت ایران. صدای انقلاب و چند ساعت بعد در غروب همان روز که پیروزی انقلاب قطعی شد، جمشید عدیلی پشت میکروفن رفت و گفت: این صدای انقلاب ایران است و پیروزی قطعی انقلاب و عصر تازه رادیو را اعلام کرد. رادیویی که برای نخستین بار ترانه «محمد (ص)» را که بعدها به نام «وحدت» مشهور شد با صدای فرهاد مهراد پخش کرد.

طوفان انقلاب و مخالفت با مظاهر موسیقی که به طاغوتی مشهور شده بود، باعث شد، حداقل تا ۲ دهه پخش ترانه های پاپ از رادیو ممنوع شود. با این حال رادیو در دهه ۶۰  و در حالی که کشور درگیر جنگی ویرانگر با عراق بود، به منبع اصلی کسب خبر مردم بدل شد. ساعات محدود پخش برنامه از تلویزیون باعث شد، ۲ شبکه سراسری رادیو تبدیل به مونس بسیاری از خانواده هایی شود که فرزندان خود را راهی جبهه و جنگ کرده بودند.

در ابتدای همین دهه بود که یکی از خاطره انگیزترین روزهای رادیو در روز آزادسازی خرمشهر رقم خورد: «شنوندگان عزیز توجه فرمایید، شنوندگان عزیز توجه فرمایید، خونین شهر، شهر خون، آزاد شد.»

تاریخچه و پیشینه رادیو در جهان

اولین‌ شخصی که‌ متوجه‌ شد، می‌توان‌ از بی‌سیم‌ به ‌عنوان‌ یک‌ وسیله‌ ارتباطی‌ استفاده‌ کرد، گولیلمو مارکونی‌ ایتالیایی‌ بود که‌ بعدها به‌ نام‌ مخترع ‌رادیو معروف‌ شد. وی‌ در ۱۸۹۵ میلادی نخستین ‌خبر رادیویی‌ خود را به‌ وسیله‌ بی‌سیم‌ در یک ‌فاصله‌ ۳ کیلومتری‌ فرستاد. در ژوئن‌ ۱۸۹۶ میلادی در لندن‌ نخستین ایستگاه ‌تلگرافی‌ بدون‌ سیم‌ به‌ کمک‌ امواج‌ الکترونیکی ‌نمایش‌ داده‌ شد. مردم‌ از اختراع‌ مارکونی‌ چنان‌ به‌ شور و هیجان‌آمده‌ بودند که‌ خواستار پخش‌ صدای‌ انسان‌ از رادیو شدند، اما چون‌ لامپ‌های‌ رادیو ضعیف ‌بود، سازندگان‌ رادیو باید فکر بهتری‌ می‌کردند.

به ‌همین‌ منظور در ۱۹۰۶ میلادی یک‌ فیزیک‌دان ‌آمریکایی‌ به‌ نام‌ دو فورست‌ لامپ‌ سه‌ الکترونی‌ را اختراع‌ کرد که‌ برای‌ رادیو الکتریسیته‌ خیلی‌ قابل‌ استفاه‌ بود. بعد از آن‌ روبرت‌ فون‌ لیئن‌ موفق‌ به‌ ساخت‌ لامپ‌های‌ قوی‌ شد، این‌ لامپ‌ها تحول‌ بزرگی‌ در زمینه‌ دستگاه‌های‌ الکترونیکی‌ به ‌وجود آوردند.

در ۱۹۱۰ میلادی برای‌ نخستین ‌بار صدای‌ موسیقی‌ و آواز اپرای متروپولتین‌ نیویورک‌ در سراسر آمریکای‌ شمالی‌ شنیده‌ شد در ‌۱۹۱۳ میلادی نیز جمعی‌ از دانشمندان‌ کوشیدند که‌ صدای‌ موزیک‌ در تمام‌ نقاط جهان‌ به طور کامل شنیده‌ شود اما وقوع جنگ‌ جهانی‌ اول‌ زحمات‌ آن‌ها را بی ‌نتیجه‌ گذاشت. احتیاجات‌ نظامی‌ در دوران‌ جنگ، استفاده‌ از بی‌سیم‌ را گسترش‌ داد و در ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ میلادی تلگراف‌ بی‌سیم‌، نوید پایان‌ جنگ‌ را به‌ همه‌ جهانیان‌ اعلام‌ کرد. تاریخ‌ شروع‌ بهره‌ برداری‌ عمومی‌ از رادیو در ۱۹۲۰  میلادی ثبت شده است.

منابع: ایرنا/ ایسنا/پایگاه جامع اطلاع‌رسانی رادیو