خروج نخبگان به‌سان کاهش نفوذ نرم

پیامدهای سیاسی خروج سرمایه نمادین

در بعد سیاسی، نخبگان نقش کلیدی در توسعه و پایداری نهادهای دموکراتیک، ارتقای ظرفیت‌های حکمرانی و شکل‌دهی به سیاست‌های کلان کشور دارند. با خروج این افراد؛ ضعف در نهادسازی و حکمرانی شکل گرفته و نخبگان به عنوان کسانی که دارای دانش تخصصی، مهارت‌های مدیریتی و شبکه‌های ارتباطی گسترده داشته و همچنین نقش محوری در بهبود کارکرد نهادها و دستگاه‌های دولتی دارند، مهاجرت آن‌ها منجر به کاهش کیفیت تصمیم‌گیری و اجرای سیاست‌ها می‌شود. از طرفی نخبگان به عنوان سفیران فرهنگی و علمی کشور در جهان عمل کرده و با خروج آن‌ها، جایگاه و نفوذ کشور در مجامع بین‌المللی تضعیف شده و ارتباطات فرهنگی و علمی کم‌رنگ‌تر می‌شود. از زاویه‌ای دیگر باید گفت؛ یکی از راه‌های کسب مشروعیت برای حکومت‌ها، نشان دادن توانایی جذب و حفظ نخبگان است. خروج مداوم نخبگان می‌تواند به عنوان نشانه‌ای از ناکارآمدی و عدم رضایت از وضعیت سیاسی تلقی شده که مشروعیت حاکمیت را زیر سوال می‌برد.

پیامدهای اجتماعی خروج سرمایه نمادین

از منظر اجتماعی خروج نخبگان به معنای از دست دادن سرمایه‌های انسانی ارزشمند است که می‌توانستند در توسعه اجتماعی و ارتقای سطح زندگی مردم نقش داشته باشند. به‌عنوان مثال؛ افزایش نابرابری اجتماعی محصول مهاجرت نخبگانی است که بیشترین توانمندی‌ها و امکانات را دارند.

این مسئله باعث تشدید نابرابری اجتماعی و کاهش فرصت‌های برابر برای سایر افراد خواهد بود. از آنجاییکه نخبگان معمولا به عنوان الگوهای موفق و منبع الهام برای نسل‌های بعدی عمل می‌کنند، لذا خروج آن‌ها می‌تواند باعث کاهش انگیزه و امید در میان جوانان شود و احساس یأس و ناامیدی را افزایش دهد. از طرفی نخبگان اغلب مرکز ثقل شبکه‌های اجتماعی پیچیده‌ای هستند که به تولید و بازتولید فرهنگ و هویت ملی کمک می‌کنند، بنابراین خروج آن‌ها می‌تواند این شبکه‌ها را تضعیف کرده و باعث کاهش انسجام اجتماعی شود.

برای فهم بهتر این پیامدها یعنی پیامدهای سیاسی و اجتماعی ناشی از خروج سرمایه بنیادین، باید دلایل اصلی خروج نخبگان را نیز بشناسیم که معمولا این پدیده ناشی از ترکیبی از عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. یکی از مهم‌ترین این دلایل فرصت‌های بهتر شغلی و علمی در خارج از کشور می‌باشد.

نخبگان به دنبال محیط‌هایی هستند که بتوانند استعدادهای خود را بهتر شکوفا کنند و فرصت‌های شغلی مناسبی داشته باشند. موضوع بعد عدم ثبات سیاسی و اقتصادی است که این شرایط که شاید ناپایداری جدی و بحران‌ اقتصادی را برای برنامه‌ریزی میان مدت و بلند مدت وی فراهم آورد، محیط نامطلوبی را برای نخبگان ایجاد می‌کند.

دلیل دیگری که باید به آن اشاره کرد محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی است. فضای بسته اجتماعی و فرهنگی، عدم پذیرش نظرات متفاوت و فشارهای اجتماعی نیز از عوامل مهم مهاجرت نخبگان است. لذا همانطور که گفته شد سرمایه نمادین کشور که بیشتر بر پایه اعتبار علمی، فرهنگی و اجتماعی شکل می‌گیرد، با خروج نخبگان به شدت آسیب می‌بیند. با پیدایش این مسئله ما شاهد کاهش اعتبار علمی و فرهنگی خواهیم بود، چرا که خروج استادان، پژوهشگران و هنرمندان باعث می‌شود کشور در عرصه‌های علمی و فرهنگی از جایگاه مطلوب خود دور شود.

اگر آثار این پیامد را در ابعاد خارجی و فراملی بخواهیم مطالعه و جستجو کنیم، این مهم کاهش جذابیت بین‌المللی را به همراه خواهد داشت و سرمایه نمادین کشور که از طریق حضور نخبگان در مجامع بین‌المللی و تولید دانش و فرهنگ شکل گرفته است، کاهش یافته و این به معنای کاهش نفوذ نرم کشور در جهان است. از این‌روباید توجه داشت نخبگان نقش کلیدی در شکل‌دهی و بازتولید هویت ملی دارند و خروج آن‌ها به تضعیف این فرآیند و در نتیجه کاهش انسجام ملی نیز منجر می‌شود.

لذا برای کاهش پیامدهای منفی خروج نخبگان و حفظ سرمایه نمادین، باید راهکارهای کلان و چندجانبه توسط دستگاه‌های سیاست گذار در نظر گرفته شود که می‌توان به چند پیشنهاد اعم از فراهم کردن زمینه‌های مناسب برای پژوهش و نوآوری و ارتقای کیفیت محیط‌های کاری، تلاش برای ثبات اقتصادی و ایجاد فضای باز گفتگو و مشارکت در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی نهادهای اجرایی کشور، ایجاد بسترهای فرهنگی و اجتماعی مناسب برای پرورش و ماندگاری نخبگان و ایجاد شبکه‌های ملی در خارج از کشور و بهره‌گیری از ظرفیت‌های آن‌ها برای توسعه کشور اشاره کرد.

ترمزهای پیشرفت

خروج نخبگان تنها یک پدیده اقتصادی نیست، بلکه تأثیرات عمیق سیاسی و اجتماعی دارد که به کاهش سرمایه نمادین کشور منجر می‌شود. سرمایه‌ای که اعتبار، نفوذ و هویت یک کشور را شکل می‌دهد و حفظ آن برای توسعه پایدار ضروری است.

بنابراین، مواجهه با این پدیده نیازمند نگاه کلان، راهکارهای جامع و درک عمیق از اهمیت نخبگان در ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور است. بدون تردید، کشورهایی که بتوانند نخبگان خود را حفظ کنند یا ارتباط سازنده‌ای با آنها برقرار سازند، شانس بیشتری برای پیشرفت و ارتقای جایگاه خود در جهان خواهند داشت.

روزنامه صبح ساحل