اخلال در ماموریت آتش‌بس

دامنه اعتراضات اسرائیل به ترکیه از گذشته تا کنون

این اولین باری نیست که اسرائیل با دخالت ترکیه در غزه مخالفت کرده است. ماه گذشته در یک کنفرانس مطبوعاتی در مجارستان، گادی آیزنکوت وزیر امور خارجه اسرائیل تأکید کرد که کشورهایی که مایل به اعزام نیرو به غزه هستند باید موضعی منصفانه و بی‌طرفانه نسبت به اسرائیل داشته باشند. او از رهبری ترکیه انتقاد کرد و اظهار داشت که آنکارا تحت ریاست جمهوری اردوغان، موضعی آشکارا خصمانه نسبت به اسرائیل اتخاذ کرده است. در نتیجه، اسرائیل اجازه ورود نیروهای ترکیه به نوار غزه را نخواهد داد.

بحران دیپلماتیک بین آنکارا و تل‌آویو پس از صدور ۳۷ حکم بازداشت توسط قوه قضائیه ترکیه به اتهام «نسل‌کشی» و «جنایت علیه بشریت» در طول جنگ غزه، در روز جمعه 7 نوامبر علیه مقامات اسرائیلی، از جمله نتانیاهو، یسرائیل کاتز، وزیر دفاع، و ایتامار بن گویر، وزیر امنیت ملی، و دیگر مقامات، شعله‌ور شده است. اسرائیل با واکنش تندی، اردوغان را «مستبد» توصیف کرد. گیدئون ساعر، وزیر امور خارجه اسرائیل این اقدام ترکیه را «نمایشی سیاسی با هدف تخریب وجهه اسرائیل در صحنه بین‌المللی» خواند. تصمیم ترکیه موجی از واکنش‌ها را در داخل اسرائیل برانگیخت. آویگدور لیبرمن، رئیس حزب «اسرائیل خانه ما»، این اقدام را «گواهی عدم صلاحیت ترکیه برای شرکت در هرگونه ترتیبات آینده در مورد غزه» توصیف کرد.

اما در حالی که تنش‌ها با اسرائیل همچنان بالاست، طبق گزارش‌ها، ترکیه در بازگرداندن بقایای سرباز اسرائیلی، هادار گلدین، ۱۱ سال پس از کشته شدنش در غزه، به اسرائیل نقش داشته است. یک مقام ارشد ترکیه به روزنامه‌نگار اسرائیلی، گفت که آنکارا پس از تلاش‌های فشرده، این تحویل را تسهیل کرد که نشان‌دهنده تعهد آشکار حماس به آتش‌بس است. این مقام همچنین اظهار داشت که آنکارا در تلاش بوده است تا در ازای تحویل، توافقی را برای تضمین عبور ایمن حدود ۲۰۰ مبارز حماس که در حال حاضر در تونل‌های غزه، که تحت کنترل اسرائیل است، گرفتار شده‌اند، به دست آورد.

دیدگاه‌های ایالات متحده و ترکیه

علی‌رغم مخالفت‌های اسرائیل، نمایندگان آمریکا از احتمال مشارکت ترکیه سخن گفته‌اند. تام باراک، سفیر ایالات متحده در ترکیه، در اوایل این ماه در یک کنفرانس امنیتی در منامه اظهار داشت که ترکیه در نیروی چندملیتی شرکت خواهد کرد. در اوایل نوامبر، ترکیه همچنین میزبان نشستی از وزرای امور خارجه کشورهای با اکثریت مسلمان درگیر در مذاکرات آتش‌بس غزه بود. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، گفت: «اصل ما این است که فلسطینی‌ها باید بر فلسطینی‌ها حکومت کنند و امنیت خود را تضمین کنند، جامعه بین‌المللی باید از این امر به بهترین شکل ممکن - از نظر دیپلماتیک، نهادی و اقتصادی - حمایت کند».

جی دی ونس، معاون رئیس جمهور آمریکا، پیش از این به «نقش سازنده» آنکارا در تلاش‌های تثبیت اوضاع غزه اشاره کرده بود. با این حال، او تأکید کرد که واشنگتن اسرائیل را برای پذیرش حضور نیروهای خارجی در خاک خود تحت فشار قرار نخواهد داد. انتظار می‌رود تصمیم نهایی در مورد دامنه و ماموریت این نیرو پس از مشورت‌های بین سازمان ملل و ذینفعان منطقه‌ای در هفته‌های آینده گرفته شود.

مشکلات بر سر راه اجرای توافقنامه صلح ترامپ و ماموریت نیروی بین‌المللی ثبات‌بخش (ISF)

نتانیاهو، اصرار دارد که «تعیین خواهد کرد کدام نیروهای خارجی غیرقابل قبول هستند»، این نقص بزرگی است که نشان‌دهنده یک دوره طولانی نظارت اسرائیل است. در عین حال، کشورهای منطقه انتظار حرکت هماهنگ به سمت کنترل امنیتی فلسطین را دارند. این انتظارات دوگانه نمی‌توانند در کنار هم وجود داشته باشند.

در گزارشی، خبرنگار الجزیره گفت که نقص بزرگ دیگری هم در ماموریت تعریف نشده نهفته است، زیرا کشورهای شرکت‌کننده «منتظر جزئیات بیشتر از شورای امنیت سازمان ملل در مورد تعریف و الزامات دقیق هستند». بدون یک دستورالعمل توافق شده، فهرست نیروها فقط روی کاغذ وجود دارد. آمریکا به اندونزی، امارات متحده عربی، مصر، قطر، ترکیه و آذربایجان برای بررسی مشارکت نیروها مراجعه کرده است. با این حال، هیچ کس نمی‌تواند بدون یک ماموریت تعریف شده یا قوانین تعامل، متعهد شود. نقطه ضعف نهایی اما بسیار مهم، شکاف کمک های بشردوستانه است، آنقدر قابل توجه که ماهیت آتش‌بس را زیر سوال می‌برد. درست است که این توافق‌نامه نوید دسترسی گسترده به کمک‌ها و حفاظت از غیرنظامیان را می‌دهد، اما اجرای آن با شکست مواجه شده و منجر به مرگ ۲۵۰ فلسطینی شده است. در عین حال، دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد خاطرنشان می‌کند که شمال غزه از اواسط سپتامبر بدون کاروان مستقیم غذا بوده است و دفتر رسانه‌ای دولت غزه به طور متوسط تنها ۱۴۵ کامیون کمکی در روز را ثبت کرده است که به سختی یک چهارم ۶۰۰ کامیونی است که آتش‌بس تضمین کرده بود. آتش‌بسی که اجازه مرگ صدها غیرنظامی را می‌دهد، به هیچ وجه به عنوان آتش‌بس عمل نمی‌کند، بلکه به عنوان ادامه ویرانی غیرنظامیان تحت یک پوشش است.

با توجه به این نکته، هدف آتش‌بس که عمدتاً به عنوان یک ظاهر عمل می‌کند، کاملاً نامشخص است. آیا این فرصتی برای دونالد ترامپ، بود تا به خاطر میانجیگری آتش‌بس، اعتبار کسب کند؟ یا صرفاً فرصتی برای اسرائیل تا در برابر فشارهای دیپلماتیک ظاهرا تسلیم شود اما از نظر نظامی تجدید نظر کند و با کمترین نظارت بین‌المللی به آسیب رساندن به غیرنظامیان ادامه دهد؟ انگیزه هرچه که باشد، به نظر می‌رسد هر یک از طرفین یک مزیت استراتژیک کوتاه‌مدت همه‌جانبه را انتخاب کرده‌اند که هرگز برای دوام طراحی نشده است.

نگاه دقیق‌تر نشان می‌دهد که این توافق به دلیل شرایط مبهم، تنش‌های سیاسی حل‌نشده و فقدان هرگونه سازوکاری که قادر به اجرای تعهدات آن باشد، تضعیف شده است. حماس غیرنظامی‌سازی را غیرقابل دفاع می‌داند زیرا انجام این کار بدون تضمین حفاظت، فلسطینی‌ها را کاملاً در معرض حملات نظامی بیشتر قرار می‌دهد. این امر یک بن‌بست درونی ایجاد می‌کند: حماس نمی‌تواند بدون تضمین‌های امنیتی خارجی خلع سلاح شود و اسرائیل مانع از حضور بازیگران بین‌المللی می‌شود که در ارائه آنها مهارت دارند و در نتیجه مفاد اصلی آتش‌بس عملاً غیرقابل اجرا می‌شود.

در حال حاضر، غزه هیچ مرجع غیرنظامی متحدی به رهبری فلسطینیان ندارد که قادر به برعهده گرفتن کنترل فوری یا مسئولیت‌های امنیتی باشد. این شکاف، اسرائیل را در موقعیتی با اهرم فشار بسیار زیاد قرار می‌دهد. توانایی آن در وتوی دخالت خارجی و مخالفت با حضور کشورهایی همچون ترکیه که رفتار اسرائیل در غزه را به چالش می‌کشند، عدم تعادل ساختاری ایجاد می‌کند که مانع از ظهور هرگونه مکانیسم حفاظتی معتبر می‌شود. در نتیجه از بازیگران بین‌المللی درخواست کمک می‌شود، اما اگر مشارکت آنها با ترجیحات اسرائیل همسو نباشد، همزمان از ورود به غزه منع می‌شوند. اگر قرار است آتش‌بس به چیزی معنادار تبدیل شود، بازیگران بین‌المللی باید نه تنها با ظرفیت عملیاتی، بلکه با عزم سیاسی برای به چالش کشیدن ساختار وتوی فعلی پا پیش بگذارند و اصرار کنند که غیرنظامیان فلسطینی از حمایت و پشتیبانی اداری که از آنها دریغ می‌شود، برخوردار شوند.

چراکه در نهایت، مردمی که هیچ نفوذی بر این مذاکرات ندارند، یعنی غیرنظامیان غزه، که تمام بار آتش‌بس را با وعده حفاظت و نه ایمنی، نه دسترسی به غذا و نه رهایی از خشونت را به ارمغان نمی‌آورد، به دوش می‌کشند.