ریه‌های سبز ایران در مسیر احیاء

بر اساس داده‌های بانک جهانی، کشورهایی مانند چین، استرالیا، هند، روسیه، ایالات متحده، کانادا، فیلیپین، ترکیه، ویتنام، فرانسه و ایران در صدر فهرست کشورهایی قرار دارند که بیشترین رشد مساحت جنگل را از سال ۲۰۰۱ تجربه کرده‌اند. چین با بیش از ۴۶۶ هزار کیلومتر مربع جنگل‌زایی، در رتبه نخست قرار دارد. این کشور با اجرای پروژه‌هایی مانند «دیوار سبز بزرگ» توانسته است بخش قابل‌توجهی از اراضی بیابانی را به جنگل تبدیل کند. استرالیا با بیش از ۴۱۷ هزار کیلومتر مربع جنگل‌زایی، هند با ۲۸۹ هزار کیلومتر مربع، و روسیه با ۲۷۶ هزار کیلومتر مربع نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

در این میان، ایران نیز با رشد ۱۵ درصدی پوشش جنگلی طی دو دهه گذشته، عملکردی قابل‌توجه داشته است. طبق گزارش بانک جهانی، مساحت جنگل‌های ایران از ۹.۳ میلیون هکتار در سال ۲۰۰۱ به بیش از ۱۰.۷ میلیون هکتار در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. این رشد در شرایطی رخ داده که بسیاری از مناطق جهان با کاهش شدید پوشش جنگلی مواجه بوده‌اند. آمریکای جنوبی، جنوب آفریقا و آسیای جنوب شرقی از جمله مناطقی هستند که در این دوره با نابودی گسترده جنگل‌ها روبه‌رو شده‌اند. در مقابل، ایران با اجرای برنامه‌های احیای جنگل، توسعه فضای سبز، و مشارکت جوامع محلی، توانسته است مسیر متفاوتی را طی کند.

جنگل‌زایی در ایران عمدتاً در مناطق شمالی و غربی کشور، به‌ویژه جنگل‌های هیرکانی و زاگرس، متمرکز بوده است. پروژه‌های جنگل‌کاری در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان، لرستان، کردستان و ایلام با هدف مقابله با بیابان‌زایی، حفظ منابع آب، و ارتقای تنوع زیستی اجرا شده‌اند. همچنین، در مناطق جنوبی و مرکزی کشور، طرح‌هایی برای توسعه پوشش گیاهی مقاوم به خشکی و گرما در حال اجراست. این اقدامات نه‌تنها به بهبود شرایط اکولوژیکی کمک کرده‌اند، بلکه موجب افزایش اشتغال، ارتقای آگاهی زیست‌محیطی، و تقویت مشارکت اجتماعی نیز شده‌اند.

از منظر اقتصاد مهندسی، جنگل‌زایی را می‌توان به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری بلندمدت در نظر گرفت. هزینه‌های اولیه جنگل‌کاری شامل آماده‌سازی زمین، کاشت نهال، آبیاری و نگهداری ممکن است بالا باشد، اما در بلندمدت، منافع حاصل از آن شامل جذب دی‌اکسیدکربن، تولید اکسیژن، حفظ منابع آب، افزایش تنوع زیستی، و حتی درآمد حاصل از محصولات جنگلی بسیار بیشتر خواهد بود. تحلیل هزینه-فایده جنگل‌زایی در ایران نشان می‌دهد که این اقدامات نه‌تنها از نظر زیست‌محیطی بلکه از نظر اقتصادی نیز توجیه‌پذیر هستند.

علاوه بر این، جنگل‌زایی نقش مهمی در مقابله با تغییرات اقلیمی دارد. جنگل‌ها به‌عنوان مخازن کربن، می‌توانند بخش قابل‌توجهی از گازهای گلخانه‌ای را جذب کرده و از افزایش دمای زمین جلوگیری کنند. همچنین، جنگل‌ها با حفظ رطوبت خاک، جلوگیری از فرسایش، و تنظیم چرخه آب، نقش مهمی در پایداری اکوسیستم‌ها ایفا می‌کنند. در شرایطی که بسیاری از کشورها با بحران‌هایی مانند خشکسالی، سیل و آلودگی هوا مواجه هستند، جنگل‌زایی می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مؤثر و پایدار مطرح شود.

در سطح بین‌المللی، جنگل‌زایی به‌عنوان یکی از اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد مطرح شده است. هدف پانزدهم این سازمان، حفظ و احیای اکوسیستم‌های زمینی، به‌ویژه جنگل‌ها، و مقابله با بیابان‌زایی و کاهش تنوع زیستی است. ایران نیز با امضای توافق‌نامه‌های بین‌المللی مانند توافق پاریس، متعهد شده است که سطح پوشش جنگلی خود را افزایش دهد و در مسیر توسعه پایدار حرکت کند. این تعهدات نه‌تنها جنبه زیست‌محیطی دارند، بلکه از منظر دیپلماسی، اقتصاد و امنیت نیز اهمیت دارند.

در مجموع، رشد ۱۵ درصدی پوشش جنگلی ایران طی دو دهه گذشته، نشان‌دهنده ظرفیت بالای کشور در احیای منابع طبیعی و توسعه پایدار است. این دستاورد ملی باید مورد حمایت، توسعه و ترویج قرار گیرد. رسانه‌ها، نهادهای آموزشی، سازمان‌های مردم‌نهاد و دستگاه‌های اجرایی می‌توانند با همکاری یکدیگر، فرهنگ جنگل‌زایی را در سطح جامعه نهادینه کنند. همچنین، لازم است سیاست‌گذاران با تخصیص منابع مالی، تسهیل قوانین، و حمایت از نوآوری‌های زیست‌محیطی، مسیر جنگل‌زایی را هموارتر سازند. ایران می‌تواند با تکیه بر تجربیات موفق خود، به الگویی منطقه‌ای در حوزه احیای منابع طبیعی تبدیل شود و نقش مؤثری در مقابله با بحران‌های جهانی ایفا کند.