ریشه‌های یک تخاصم

به نظر شما استکبارستیزی و مقابله با آمریکا نشات گرفته از ایدئولوژی‌ انقلاب اسلامی است یا رقابت گروه‌های سیاسی باعث شد، استکبارستیزی یا به تعبیر برخی آمریکاستیزی به عناصر انقلاب اسلامی تبدیل شود؟

آمریکاستیزی یک امر حقیقی در انقلاب اسلامی ایران بود. انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب با حضور مردم بود و برخاسته از خواست مردم و بدون هیچ‌گونه پیش‌داوری و فشار‌های خارجی و داخلی بود. اصولاً اگر میلیون‌ها نفر از مردم یک کشور به خیابان‌ها می‌آیند و شعارهای واحدی می‌دهند به این معناست که درک مشترکی میان آن‌ها وجود دارد. در واقع چیزی به‌عنوان ایدئولوژی انقلاب اسلامی یا رقابت‌ها بین گروه‌های مختلف، مردم را به حرکت درنیاورد. حرکت مردم یک حرکت خودجوش ناشی از احساس زور، تبعیض و خفگی به دلیل فقدان آزادی بود. شعار اصلی انقلاب ایران یعنی استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی شعاری بود که هرچند به وسیله گروه‌های چپ یا مذهبی گفته می‌شد اما یک‌صدا فریاد زدن آن در خیابان‌ها توسط مردم به‌دلیل ماهیت پذیرفتنی و بنیادهای آن در واقعیت بود. مثلاً اگر شعار انقلاب کبیر فرانسه برادری، برابری و آزادی بود، ما گمان ‌می‌کنیم که دانشمندان یا فلاسفه عصر روشنگری این شعار‌ها را کشف کردند و به مردم عرضه یا تحمیل کردند. اما در واقعیت در روزی که مردم به باستیل در پاریس حمله کردند و انقلاب فرانسه شروع شد این شعار به دلیل زمینه‌ای که در جامعه فرانسه وجود داشت مورد پذیرش قرار گرفت.

در انقلاب اسلامی هم اگر شعار استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی را به‌عنوان شعار اصلی انقلاب شنیدیم که‌ بخش اول آن استقلال است به‌خاطر این بود که مردم کاملاً باور داشتند که رضا شاه با حمایت انگلیسی‌ها روی کار آمد و محمدرضا شاه بعد از شهریور ۱۳۲۰ به وسیله انگلیسی‌‌ها و آمریکا به سلطنت رسید. مخصوصاً کودتای ۲۸ مرداد را همه به یاد داشتند و می‌دانستند که روی کار آمدن شاه و بعد واگذاری نفت به کنسرسیوم شرکت‌های آمریکایی و انگلیسی همگی ناشی از تحت سلطه بودن شاه بود. بنابراین این امر یعنی استقلال‌خواهی که به‌صورت مشخص استقلال از سلطه انگلیس و آمریکا بود و همچنین دخالت‌ها و خاطره‌ی بدی که از روس‌ها بعد از جنگ جهانی دوم وجود داشت، به صورت تاریخی در شعار "نه شرقی نه غربی" تجلی یافت و مردم آن را پذیرفتند و قبول داشتند. بعد از آن همه گروه‌ها سعی کردند که بر این موج استقلال خواهی سوار شوند. در نتیجه هر گروهی که به ضد اجنبی و استقلال‌خواهی مردم توجه نداشت حذف می‌شد یا دیگران سعی می‌کردند آنها را به این بهانه حذف کنند. شما می‌بینید که بعد از انقلاب برای مثال گروه‌های نهضت آزادی و ملی_مذهبی از قدرت حذف شدند و بر اثر تبلیغات توده‌ای‌ها و گروه‌های مذهبی مردم هم اقبالی به گروه‌های ملی_مذهبی نشان ندادند. البته این بدترین اتفاقی هم بود که رخ داد. در جریان تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان، جامعه از اینکه یک حرکت ضد آمریکایی شدید انجام شد خوشحال بودند منتها این‌که ادامه پیدا کند نه ناشی از یک ضرورت یا یک عمل استقلال‌خواهانه بلکه به دلیل رقابت گروه‌های سیاسی داخلی بود. یعنی کسانی بر موج آمریکاستیزی و هیجان ناشی از اشغال سفارت سوار شدند و بعد از آن به تسویه حساب با رقبای سیاسی خود پرداختند و قدرت خودشان را تحکیم بخشیدند. مسئله استقلال‌خواهی ملت ایران و ضدیت با سلطه آمریکا یک امر اصلی در انقلاب بود که ریشه در احساس عمومی جامعه ایران داشت. اما در تداوم این مسئله متأسفانه سیاست خارجی که باید یک امر ملی باشد و همه جامعه بر آن متفق‌القول باشند، تبدیل به یک ابزار و دستاویز برای سیاست داخلی و منکوب کردن رقیبان در حوزه سیاست داخلی می‌شد که لطمات زیادی به جامعه وارد کرد.

تحلیل شما از نگرش جامعه ایران امروزی به آمریکا و غرب چیست؟

درمورد این‌که مردم ایران نسبت‌به آمریکا و غرب چه احساسی دارند باید بگویم که جامعه همچنان بر این موضع که ایران کشور بزرگ، قدرتمند و یکپارچه‌ای است که باید به خود متکی باشد و هیچ‌کس حق سلطه بر ایران را ندارد متفق‌القول هستند. ایرانیان اعتقاد دارند که بهترین سیاست موازنه بین قدرت‌های خارجی براساس منافع ملی و جلوگیری از سلطه هر قدرت خارجی بر مقدورات ماست. حکومت باید نماینده اراده مردم برای منافع ملی و حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران باشد اما این‌گونه نیست که ایرانیان کشورهای غربی یا شرقی را دشمن خود بدانند و موافق ادامه تخاصم باشند. ایرانیان در طول تاریخ کشور متجاوز نبوده‌اند. تمام جنگ های ایران در طول تاریخ خودش، دفاعی یا آزادی‌بخش بوده. ایرانیان به‌خاطر این‌که در چهارراه دنیا قرار داشتند و همیشه محل رفت‌وآمد همه اقوام و ملل بود‌ه‌اند و یک مسیر اصلی تجاری بین شرق و غرب بوده‌اند اصولاً خواستار جنگ و بلوا نبوده‌اند. اگر فرهنگ ما مطالعه شود می‌بینیم که شعار تاریخی ملت ایران

«آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است؛ بادوستان مروت با دشمنان مدارا» است. ایرانیان هیچ‌گاه موافق ادامه تخاصم نیستند و مایلند که در صلح و آرامش به توسعه، رفاه و آسایش برسند. اما به دلیل موقعیت جغرافیایی همواره مورد تهدید بوده‌ایم و ایرانیان همواره مجبور بود‌ه‌اند که از خودشان دفاع کنند. بنابراین چون این چشم طمع همواره نسبت‌به ایران وجود داشته به ویژه در صد و پنجاه سال اخیر و هیچ‌کشوری نمی‌خواسته ایران تبدیل به یک قدرت بزرگ شود، ایرانیان نسبت‌به همه بیگانگان و مطامع آن‌ها احساس سوءظن دارند.

در جنگ تحمیلی دوازده روزه مردم ایران نشان دادند که استقلال خودشان را با هیچ چیزی عوض نمی‌کنند البته از این روحیه ملت ایران در زمان دفاع از کشور سو استفاده شده است. برخی از گروه‌ها از این روحیه مردم در مسیر تعابیر جنگ‌طلبانه خود استفاده کردند و به وسیله آن از عملکرد خودشان دفاع می‌کنند. در هر حال اگر هر کشوری ایران را به عنوان یک شریک برابر بپذیرد و با احترام با آن رفتار کند‌ و نخواهد از طریق سلطه‌جویی ملت را تحقیر کند قطعاً ایرانیان با آغوش باز، پذیرا روابط هستند و حکومت هم باید همین سیاست را دنبال کند.

به نظر شما آمریکاستیزی در ایران سال ۱۴۰۴ به دلیل اقدامات خصمانه آمریکا پابرجا مانده یا منافع سیاسی و اقتصادی دلیل ادامه‌دار شدن آن شده است؟

این دوگانه‌ای که ساخته‌شده، صحیح نیست. دلیل آمریکاستیزی در ایران، منافع سیاسی و اقتصادی و گروه‌های داخلی نیست و اینطور نیست که اگر این منافع نباشد، آمریکا با ایران از سر دوستی برمی‌آید‌. آن‌چه که الان در رابطه ایران و آمریکا وجود دارد "مسئله اول اسرائیل" است. اگر این روابط ویژه آمریکا_اسرائیل نبود، آمریکا به راحتی می‌توانست با ایران کنار بیاید. مسئله آمریکا با ایران به دلیل برنامه هسته‌ای و مسائل حقوق بشری نیست و مسئله اصلی اسرائیل است. البته روشی که در زمان رئیس جمهور هزاره سوم(محمود احمدی نژاد) برای مقابله با رژیم اسرائیل به کار رفت، به نفع گروه‌های تندرو و تحکیم قدرت گروه‌های افراطی در رژیم اسرائیل شد. ایران و آمریکا به غیر از مسئله اسرائیل هیچ دشمنی مشترکی با هم ندارند. اکنون آمریکا می‌خواهد که اسرائیل را در منطقه به هژمون تبدیل کند تا ایران به یک قدرت درجه دو و تابع اسرائیل تبدیل شود. این‌هم امری نیست که مردم ایران زیر بار آن بروند و موافق آن باشند.

البته طبیعی است که گروه‌هایی هم هستند که به تعبیر بسیاری از بزرگان کاسبان تحریم‌اند و از این وضعیت به سود منافع خودشان استفاده می‌کنند. منتها مسئله اصلی امروز ما در رابطه با امریکا علی‌رغم اینکه به سود هیچ طرفی نیست، رژیم اسرائیل است. بدیهی است که مثلاً وقتی اسرائیل از ایران تقاضا می‌کند که باید قدرت موشکی خود را از میان بردارد هیچ یک از مردم میهن‌دوست ایران این را قبول نمی‌کنند. این اولین‌بار در طول تاریخ است که ما بدون گرفتن هیچ‌گونه اسلحه‌ای از کسی می‌توانیم به‌نحو مؤثری از استقلال و تمامیت ارضی خودمان دفاع کنیم و برعکس، مانند کشورهای منطقه نباشیم که برای هر پیچ و مهره‌ای محتاج کشورهای غربی یا شرقی هستند.

به‌همین خاطر آن‌ها حاضر نیستند چنین وضعیتی را تحمل کنند. در حال حاضر احساس آمریکاستیزی در جامعه ایران وجود ندارد. بلکه مسئله اصلی استقلال و تمامیت ارضی ماست و هر کشوری آن را بپذیرید، روابط با آن کشور مورد پذیرش جامعه ایران قرار می‌گیرد.

روزنامه صبح ساحل