دروازه نفوذ منطقه‌ای هند

چابهار و ایجاد تغییر در محاسبات غرب آسیا توسط هند

چشم‌انداز ژئوپلیتیک غرب آسیا شاهد تغییرات و صف‌بندی‌های رادیکالی بوده است. هند باید استراتژی خود را برای منطقه به‌روزرسانی کند. واشنگتن ماه گذشته معافیت تحریم‌های چابهار را که ابتدا در سال ۲۰۱۸ اعطا شده بود اعلام کرد. این معافیت پس از آن که دونالد ترامپ (در دوره اول ریاست جمهوری خود) به طور یکجانبه از توافق هسته‌ای ایران خارج شد و به عنوان بخشی از تلاش خود برای منزوی کردن و اعمال «فشار حداکثری» بر ایران -برای مقابله با آنچه فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده جمهوری اسلامی در حمایت از برنامه‌های هسته‌ای و موشک‌های بالستیک خود می‌نامید- لغو کرد؛ به دهلی نو اجازه داد تا این بندر را توسعه داده و اداره کند. ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود، دیپلماسی قهری خود را با ایران از سر گرفت. از آنجایی که هند قصد دارد تعامل استراتژیک و تجاری خود را با خلیج فارس و آسیای مرکزی تعمیق بخشد، باید موضع مستقلی را نشان دهد و توانایی ایجاد مشارکت‌های بلندمدت را داشته باشد.

در فوریه ۲۰۲۵، زمانی که ترامپ درخواست بررسی معافیت‌ها را داد، هند با انتخاب‌های سختی روبرو شد. هند که در ماه مه ۲۰۲۴ یک قرارداد دوجانبه ۱۰ ساله با ایران برای توسعه و بهره‌برداری از این بندر امضا کرده بود، بر استفاده از چابهار برای افزایش ارتباط خود با اوراسیا تمرکز کرد. در همین حال، دهلی نو همچنین مشارکت خود با ایالات متحده، اتحادیه اروپا، عربستان سعودی و اسرائیل در کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) را برای مقابله با نفوذ رو به رشد چین در غرب آسیا بسیار مهم می‌دانست. از آن زمان، چشم‌انداز ژئوپلیتیک غرب آسیا شاهد تغییرات و تجدید نظرهای اساسی بوده است. هند باید استراتژی خود را برای منطقه تجدید کند. از زمان حمله تروریستی تحت حمایت پاکستان در پَهلگام و درگیری نظامی متعاقب آن بین هند و پاکستان، اسلام آباد به دنبال تقویت روابط با تهران از طریق دیدارهای دو جانبه در سطح بالا بوده است. با توجه به اینکه محاسبات امنیتی ایران پس از جنگ 12 روزه شامل تعمیق گفتگو با همسایگان است، بعید است که از پیمان دفاعی عربستان سعودی و پاکستان نگران شود. موضع دیرینه ایران حمایت از ترتیبات امنیتی به رهبری منطقه و در عین حال مخالفت با معماری امنیتی به رهبری ایالات متحده بوده است. تهران تحت استراتژی نگاه به شرق خود، و رفتار هند در دوره جنگ 12 روزه و مناسبت این کشور با اسرائیل و آمریکا، اهمیت بندر چابهار را به عنوان یک سرمایه‌گذاری ژئوپلیتیکی با مشارکت هند را کم اهمیت جلوه داده است. در اجلاس اخیر سازمان همکاری شانگهای در چین، مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، خاطرنشان کرد که چابهار به زودی به شبکه راه آهن ایران متصل خواهد شد و یک کریدور حیاتی ایجاد خواهد کرد که چین، آسیای میانه و افغانستان را به اقیانوس هند متصل می‌کند. تهران همچنین به دنبال ایجاد ارتباطات خط راه آهن مرزی و مسیرهای کشتیرانی بین چابهار و گوادر در پاکستان بوده است.

دلیل اهمیت این معافیت

بندر چابهار از اهمیت استراتژیک قابل توجهی برای هند برخوردار است و ضمن دور زدن پاکستان، دسترسی دریایی مستقیم به افغانستان، آسیای مرکزی و شرق روسیه را فراهم می‌کند. این بندر به عنوان یک حلقه حیاتی در کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC)، یک مسیر تجاری چندوجهی که هند را به ایران، روسیه و چندین کشور آسیای مرکزی متصل می‌کند، عمل می‌کند. تلاش‌ها برای تحقق کامل پتانسیل این بندر همچنین در مذاکرات سفر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به دهلی نو در اوایل این ماه مطرح شد. یک پیروزی دیپلماتیک بزرگ در بحبوحه مذاکرات بین هند و آمریکا بر سر نهایی کردن یک توافق تجاری است. این بندر در طول دهه گذشته توسط دهلی نو به عنوان دروازه‌ای حیاتی برای گسترش تجارت و ترانزیت با منطقه توسعه یافته است.

سال گذشته، هند از طریق شرکت دولتی India Ports Global Ltd (IPGL) یک قرارداد عملیاتی 10 ساله برای ترمینال شهید بهشتی با سازمان بنادر و دریانوردی ایران امضا کرد. این قرارداد شامل سرمایه‌گذاری‌های برنامه‌ریزی شده برای تجهیز و توسعه ترمینال است. این شرکت قول سرمایه‌گذاری ۳۷۰ میلیون دلاری در این بندر را داد. IGPL قصد دارد علاوه بر تعهد به سرمایه‌گذاری 120 میلیون دلاری برای خرید تجهیزات عملیات بندری، یک پنجره اعتباری 250 میلیون دلاری برای توسعه زیرساخت‌های اطراف این بندر دریایی عمیق ارائه داد.

بندر چابهار، واقع در خلیج عمان، به طور مشترک توسط هند و ایران برای تقویت ارتباطات و روابط تجاری در حال توسعه است. از زمانی که هند کنترل عملیاتی ترمینال شهید بهشتی را از طریق شرکت India Ports Global Limited (شرکت تابعه کاملاً متعلق به IPGL) به دست گرفت، این بندر بیش از هشت میلیون تن بار را جابجا کرده است. همچنین، این بندر تحویل کمک‌های بشردوستانه ضروری به افغانستان را، به ویژه پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال 2021، تسهیل کرده است.

هر دو کشور همچنین به شدت برای تبدیل بندر چابهار به بخشی جدایی‌ناپذیر از کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) تلاش می‌کنند. ظرفیت بندر چابهار تا اواسط سال ۲۰۲۶ گسترش یافته و به شبکه ریلی متصل خواهد شد. کارهایی برای گسترش ظرفیت بندر چابهار و اتصال این بندر به شبکه راه‌آهن ایران با تکمیل ۷۰۰ کیلومتر خط آهن برای اتصال چابهار و زاهدان در حال انجام است. در سال‌های اخیر، افزایش مداومی در جابجایی محموله‌ها توسط بندر چابهار مشاهده شده است. طبق آمار ارائه شده توسط دولت در مجلس، حجم کالاهای جابجا شده از طریق بندر چابهار در ایران از ۱.۲ میلیون تن در سال مالی ۲۱ به ۲.۸۴ میلیون تن در سال مالی ۲۴ افزایش یافته است. همچنین عملیات هند در چابهار به دلایل تجاری و بشردوستانه حیاتی تلقی می‌شود. این بندر پیش از این برای تحویل اقلام ضروری به افغانستان، از جمله ۲۰ هزار تن گندم در سال ۲۰۲۳ و آفت‌کش‌های سازگار با محیط زیست به ایران در سال ۲۰۲۱ استفاده شده است. از طرفی این بندر به ایران فرصتی می‌دهد تا وابستگی خود را به تنگه هرمز کاهش دهد و مسیرهای تجارت دریایی خود را متنوع کند. برای هند، چابهار صرفاً یک مسیر اقتصادی نیست، بلکه ابزاری ژئوپلیتیکی برای گسترش نفوذ منطقه‌ای خود و مقابله با ابتکار کمربند و جاده چین و بندر گوادر است که چین در پاکستان توسعه داده است.

روزنامه صبح ساحل