نفت و گاز هنوز سلطان‌اند

آینده‌ای پر از ابهام و تصمیم‌های متناقض

هیچ‌کس نمی‌داند اقتصاد جهانی دقیقاً به کدام سو می‌رود و شاید همین ندانستن، تنها قطعیت دوران ماست. اوپک با صراحتی کم‌سابقه، این واقعیت را می‌پذیرد: پیش‌بینی بلندمدت انرژی در جهانی پر از تنش‌های ژئوپلیتیکی، بحران‌های مالی و دگرگونی‌های فناورانه، مانند هدایت کشتی در مه غلیظ است. مسیرها دیده می‌شوند، اما افق نه. با این حال، اوپک به‌جای ادعای قطعیت، نقشه‌ای نیمه‌روشن از آینده طراحی کرده است، چارچوبی که به دولت‌ها، سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان کمک می‌کند در ابهام تصمیم بگیرند. در عصر نوسان، پیش‌بینی دیگر هنر پیش‌دانی نیست، بلکه توانایی تصمیم‌سازی در دل بی‌ثباتی است.

سیاست‌های انرژی در بازآرایی؛ وقتی جهان از نو فکر می‌کند

جهان در حال بازنویسی قواعد خودش است. آنچه در واشنگتن، بروکسل، پکن یا ریاض می‌گذرد، فقط بازنگری در سیاست‌های انرژی نیست؛ بلکه بازتعریف رابطه‌ی بشر با قدرت و رشد است. در غرب، فشارهای سیاسی و زیست‌محیطی تصمیم‌سازان را محتاط کرده است. هر پروژه انرژی در معرض نظارت افکار عمومی است. اما در شرق، داستانی متفاوت در جریان است: چین، هند و کشورهای خاورمیانه با جسارت بیشتری زیرساخت‌های انرژی خود را توسعه می‌دهند، گویی دریافته‌اند آینده اقتصادی بدون امنیت انرژی، رویایی ناتمام است. به‌تعبیر اوپک، جهان از دوران «وفور و اطمینان» به عصر «پایداری و رقابت» وارد می‌شود. انرژی دیگر فقط سوخت نیست؛ بلکه ابزار سیاست خارجی و هویت تمدنی است. تغییرات کوچک ملی می‌تواند تعادل جهانی را بر هم بزند؛ درست مثل تنظیم یک درجه دما در اتاقی پرجمعیت.

جمعیت، شهرنشینی و عطش انرژی

اعداد بی‌روح به‌نظر می‌رسند، اما داستانی زنده روایت می‌کنند. تا سال ۲۰۵۰، جمعیت جهان از ۸.۲ میلیارد نفر به ۹.۷ میلیارد می‌رسد و حدود دو میلیارد نفر دیگر به شهرها کوچ می‌کنند. در همین دوره، اقتصاد جهانی از ۱۷۱ تریلیون دلار به ۳۵۸ تریلیون می‌رسد، جهانی دو برابر ثروتمندتر و یک‌ونیم برابر شلوغ‌تر. اما این رشد، فقط پدیده‌ای جمعیتی نیست؛ انفجاری رفتاری است. هر مهاجرت از روستا به شهر، تغییری در الگوی مصرف و درک از رفاه است. هر شهروند جدید، خانه‌ای می‌خواهد با برق، خودرو، اینترنت و تهویه. به بیان ساده، هر انسان شهری تازه، یک واحد انرژی تازه می‌طلبد. جهان آینده تنها گرسنه‌ی انرژی نیست؛ معتاد رشد است. رشد یعنی اتصال، و اتصال یعنی مصرف. از نیویورک تا لاگوس، میل به پیشرفت همان چیزی است که انرژی را می‌بلعد، نه برای بقا، بلکه برای رقابت تمدنی.

رشد ۲۳ درصدی تقاضای انرژی تا ۲۰۵۰

اوپک پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۵۰، مصرف انرژی اولیه جهان ۲۳ درصد افزایش یابد؛ از ۳۰۸ میلیون بشکه معادل نفت در روز به ۳۷۸ میلیون بشکه. اما تقریباً تمام این رشد از جنوب جهان می‌آید، از دهلی و جاکارتا تا ریاض و لاگوس. در مقابل، کشورهای توسعه‌یافته با سقف مصرف روبه‌رو هستند. فناوری‌های بهره‌ور و جمعیت‌های سالخورده عطش مصرف را مهار کرده‌اند. اما میلیاردها نفر تازه‌وارد در کشورهای درحال‌توسعه، اکنون در آستانه‌ی عصر مصرف ایستاده‌اند. به زبان ساده، جهان آینده دو چهره دارد: یکی، جهان صرفه‌جویی؛ دیگری، جهان اشتیاق به مصرف. و هرچه شکاف میان این دو بیشتر شود، تعارض میان رشد اقتصادی و پایداری زیست‌محیطی شدیدتر خواهد شد. در نهایت، رشد ۲۳ درصدی مصرف انرژی فقط یک عدد نیست؛ نمودی از میل انسان به «بیشتر خواستن» است، نیرویی که هنوز سوخت اصلی جهان است.

نفت و گاز هنوز سلطان‌اند

در حالی‌که بسیاری از محافل از پایان عصر سوخت‌های فسیلی می‌گویند، آمارها واقعیت دیگری نشان می‌دهند: نفت و گاز همچنان بر تخت انرژی جهانی تکیه زده‌اند. تا سال ۲۰۵۰، نفت نزدیک به ۳۰ درصد و گاز حدود ۲۵ درصد از سبد انرژی جهان را در اختیار خواهند داشت.

در این میان، زغال‌سنگ -قهرمان فراموش‌شده‌ی قرن نوزدهم- آرام از صحنه کنار می‌رود، و خورشید و باد در حال فتح آینده‌اند. سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از ۳.۵ به ۱۳.۵ درصد افزایش می‌یابد. اما زیر این تغییر سبز، همان منطق قدیمی رشد پنهان است: جهان ممکن است سوختش را عوض کند، اما فلسفه‌ی مصرفش را نه. به قول لویت و دوبنر، «انسان‌ها وقتی رفتارشان را سبز می‌کنند، الزاماً کمتر مصرف نمی‌کنند؛ فقط با وجدانی آسوده‌تر ادامه می‌دهند.» شاید به همین دلیل است که نفت و گاز، حتی در عصر باتری و پنل خورشیدی، هنوز در صدر جدول‌اند: چون جهان هنوز از رؤیای «بیشتر» دست نکشیده است.

تحلیل نهایی

تناقضی به نام انرژی اوپک در این گزارش، جهان را به آینه‌ای از تضادها تبدیل می‌کند: فناوری در برابر جمعیت، پایداری در برابر رشد، و اخلاق در برابر اقتصاد. در این آینه، انرژی نه دشمن محیط‌زیست است و نه ناجی بشر؛ بلکه نمایانگر میل انسان به بقا، قدرت و رفاه است. به تعبیر استیون لویت، اقتصاد یعنی مطالعه‌ی انگیزه‌ها، و هیچ انگیزه‌ای نیرومندتر از انرژی نیست.

روزنامه صبح ساحل