باکو و اقتصاد فراتر از نفت

افزایش تجارت دوجانبه

در طول دهه گذشته، آذربایجان همواره ارتباطات تجاری خود را با کشورهای خلیج‌فارس گسترش داده است. در این میان، روابط گردشگری با کشورهای منطقه شاهد رشد قابل توجهی بوده که با افزایش پروازهای مستقیم، تسهیل و دیجیتالی شدن مراحل صدور ویزا و حذف رژیم‌های بدون ویزا برای برخی کشورها حمایت می‌شود. در این راستا، وزارت اقتصاد آذربایجان و واحدهای ساختاری آن مانند؛ اداره توسعه صادرات و سرمایه‌گذاری (AZPROMO) و آژانس توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط آذربایجان (KOBIA)، اقدامات مختلفی برای تنوع بخشیدن به صادرات کشاورزی و صنعتی کشور، با تمرکز ویژه بر کشورهای خلیج فارس، انجام شده است. همچنین، باکو از تبلیغات گسترده، مواد غذایی و سایر محصولات آذربایجانی را تحت برند «ساخت آذربایجان» در شبکه‌های خرده‌فروشی امارات، عربستان سعودی، عمان، بحرین، قطر و سایر کشورهای منطقه عرضه می‌کند. این اقدامات تأثیر بسیار مثبتی بر پویایی تجارت آذربایجان با خلیج فارس داشته است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۷، که اولین مجمع اقتصادی آذربایجان و شورای همکاری خلیج فارس برگزار شد، تجارت بدون نفت با کشورهای خلیج فارس حدود ۱۷۵ میلیون دلار بود. اما این رقم تا پایان سال ۲۰۲۳، به ۱.۸ میلیارد دلار افزایش یافته بود که تنها در سه فصل نخست سال گذشته به ۲.۲۴ میلیارد دلار رسید. البته سهم عمده این گردش مالی تجاری در امارات و عربستان سعودی متمرکز بود.

گرم شدن روابط با عمان

اگرچه روابط دیپلماتیک بین آذربایجان و عمان در ۱۳ ژوئیه ۱۹۹۲ برقرار شد، اما تا همین اواخر تجارت دوجانبه محدود بود و پیشرفت قابل توجهی در همکاری‌های سرمایه‌گذاری یا ایجاد سرمایه‌گذاری‌های مشترک ثبت نشد. اقتصاد عمان که سال گذشته به ۱۰۶.۹ میلیارد دلار رسید، عمدتاً مبتنی بر استخراج و صادرات نفت و گاز، از جمله محصولات فرآوری شده مانند گاز طبیعی مایع (LNG) و متانول برای بازارهای خارجی است. این کشور همچنین بخش‌هایی را در زمینه مصالح ساختمانی، متالورژی، داروسازی، ماهیگیری و فرآوری غذاهای دریایی توسعه داده است و این محصولات اساس واردات به آذربایجان را تشکیل می‌دهند. در مقابل، صادرات آذربایجان به عمان عمدتاً به محصولات بخش پتروشیمی محدود می‌شود. پیوندهای گردشگری بین دو کشور نیز در حال پاگرفتن است، بطوریکه در ژوئن ۲۰۲۲، پروازهای مستقیم بین پایتخت‌ها، مسقط و باکو، افتتاح شد. همچنین، براساس توافق باکو و مسقط، دو کشور همکاری‌های سرمایه‌گذاری را گسترش داده و قصد دارند نمایندگانی از بخش خصوصی هر دو کشور را در فعالیت‌های گروه کاری سرمایه‌گذاری آذربایجان-عمان مشارکت دهند.

نگاه ژئوپلیتیکی ریاض

ریاض و باکو هر دو بر تنوع‌بخشی به اقتصادهای خود و دوری از هیدروکربن‌ها تمرکز دارند، که این امر بخش‌هایی مانند کشاورزی، زیرساخت‌ها، گردشگری و انرژی‌های تجدیدپذیر را برای سرمایه‌گذاری مشترک جذاب می‌کند. صندوق سرمایه‌گذاری مشترک پیشنهادی می‌تواند پروژه‌های بزرگ را تسهیل کند، اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان را پیش ببرد و آذربایجان را قادر سازد تا سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را برای بخش‌های غیرنفتی خود جذب کند. با نگاهی به ژئوپلیتیک منطقه‌ای، حضور فزاینده ریاض در آذربایجان می‌تواند هم از تنوع‌بخشی شرکای اقتصادی و سیاسی باکو حمایت و هم امکان حضور عربستان در قفقاز جنوبی را فراهم کند. از آنجایی که این منطقه «پلی» بین بازارهای اروپا و آسیا است، ریاض می‌تواند با گسترش نفوذ خود به جمهوری‌های آسیای مرکزی، روسیه، ترکیه و اتحادیه اروپا، از تقویت حضور خود در بازار آذربایجان بهره‌مند شود. در زمینه همکاری‌های اقتصادی، دو کشور در پروژه‌های مختلفی مانند توسعه زیرساخت‌ها و همکاری در حوزه انرژی با یکدیگر همکاری داشته‌اند. باکو و ریاض در سال‌های گذشته از طریق چندین دیدار در سطح مقامات عالی‌رتبه، جلسات تجاری و تبادلات فرهنگی، روابط خود را تقویت کرده‌اند.

رایزنی با کویت

کویت یکی دیگر از کشورهای خلیج فارس است که آذربایجان قصد دارد همکاری‌های تجاری خود را با آن افزایش دهد. در دهه ۲۰۰۰، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کویت به طور فعال چندین پروژه با هدف نوسازی زیرساخت‌های جاده‌ای و آبی آذربایجان را تأمین مالی کردند. در سال ۲۰۰۹، یک کمیسیون مشترک بین دولت آذربایجان و کویت در زمینه همکاری‌های اقتصادی تأسیس و توافق‌نامه‌هایی در مورد حمایت متقابل و ارتقای سرمایه‌گذاری و همچنین حذف مالیات مضاعف بر درآمد و دارایی امضا شد. اما در سال‌های اخیر، پویایی همکاری‌های تجاری و سرمایه‌گذاری محدود مانده و از پتانسیل اقتصادی واقعی دو کشور کمتر بوده است. اخیرا وزیر اقتصاد آذربایجان گفته است: «ما سازوکارهای تقویت همکاری در بخش‌های کلیدی، از جمله انرژی، صنعت، کشاورزی، حمل و نقل، لجستیک و گردشگری را بررسی کردیم. همچنین بر اهمیت هماهنگی نزدیک بین نهادهای تجاری و حمایت فعال از ابتکارات سرمایه‌گذاری مشترک تأکید داریم.»

مشارکت راهبردی با ابوظبی

در سال‌های اخیر، امارات متحده عربی به بزرگترین سرمایه‌گذار عربی در کشور آذربایجان تبدیل شده و حجم کل سرمایه‌گذاری‌ها از یک میلیارد دلار فراتر رفته که از این میزان، ۳۵۶ میلیون دلار آن تنها در نه ماه نخست سال ۲۰۲۴ انجام شده است. در این میان، انرژی جایگاه ویژه‌ای در مذاکرات دوجانبه داشت. هرچند در سال‌های گذشته همکاری عمدتاً بر نفت و گاز متمرکز بود، اما امروزه تأکید بر تنوع‌بخشی و دستور کار سبز است. شرکت انرژی ادنوک (ADNOC) در پروژه آبشرون سهام دارد و در مقابل سوکار در توسعه میادین «SARB» و «ام لولو» در امارات متحده عربی مشارکت دارد. این امر نشان دهنده منافع متقابل بوده که پایه محکمی برای همکاری بلندمدت فراهم می‌کند. با این حال، پروژه‌های مشترک انرژی تجدیدپذیر مهم‌تر هستند. مصدر، به همراه سوکار، در حال اجرای طرح‌های بزرگی با ظرفیت کلی حدود یک گیگاوات شامل نیروگاه‌های خورشیدی در بیله‌سوار (۴۴۵ مگاوات) و نفتچالا (۳۱۵ مگاوات) و یک مزرعه بادی در آبشرون-قره‌داغ (۲۴۰ مگاوات) است. این پروژه‌ها نه تنها ارزش اقتصادی، بلکه ارزش راهبردی نیز دارند، زیرا به آذربایجان اجازه می‌دهند سالانه حجم زیادی از گاز طبیعی را ذخیره و آن را برای صادرات هدایت کند، انتشار دی اکسیدکربن را کاهش و در نتیجه اهداف گذار انرژی را پیش ببرد. آذربایجان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ حدود ۳۰ درصد از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تولید کند که سهم امارات در این امر تعیین‌کننده خواهد بود. امضای توافقنامه جامع مشارکت راهبردی بین آذربایجان و امارات گامی مهم در تقویت روابط دوجانبه است.

برای آذربایجان، این توافقنامه فرصت‌های رشد سرمایه‌گذاری، به ویژه از سوی صندوق‌ها و شرکت‌های اماراتی در پروژه‌های انرژی، زیرساخت‌ها، کشاورزی و فناوری را فراهم می‌کند. همچنین این چارچوب راهبردی، تهدیدهای ابتکارات کوتاه‌مدت را کاهش و مبنایی برای همکاری پیچیده‌ای ایجاد می‌کند که هم نفت و گاز سنتی و هم بخش تجدیدپذیر را پوشش می‌دهد.

آذربایجان با توسعه صنایع جدید مانند فناوری‌های دیجیتال، نوآوری، کشاورزی و گردشگری، فرصت تسریع تنوع اقتصادی را به دست می‌آورد و همچنین، موقعیت خود را به عنوان یک مرکز ترانزیتی برای اتصال بازارهای خزر، قفقاز، اروپا و خاورمیانه به هم تقویت می‌کند.

روزنامه صبح ساحل