تابوت برجام

برجام سال‌هاست که در خطر است

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، به خبرگزاری فرانسه گفت، در حالی که توافق هسته‌ای سال‌ها «بی‌جان» بوده، بازگشت تحریم‌ها «رسماً این توافق را دفن کرد». قدرت‌های غربی و اسرائیل مدت‌هاست ایران را به تلاش برای دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای متهم می‌کنند، ادعایی که تهران آن را رد می‌کند. نه سازمان اطلاعات آمریکا و نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) امسال هیچ مدرکی دال بر تلاش ایران برای دستیابی به سلاح‌های اتمی پیدا نکرده‌اند. مذاکرات هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی در حال حاضر به بن‌بست رسیده است. واعظ گفت: «ایران با توجه به سابقه‌اش با رئیس‌جمهور ترامپ، همچنان نسبت به سودمندی تعامل با آمریکا تردید دارد، در حالی که واشنگتن همچنان به دنبال یک توافق حداکثری است».

این در حالی است سه قدرت اروپایی نیز هفته گذشته اعلام کردند که به دنبال از سرگیری مذاکرات برای یافتن یک «توافق جامع، پایدار و قابل تأیید» هستند و روز دوشنبه، ترامپ گفت که خواهان توافق صلح با ایران است. تهران بارها گفته است که همچنان پذیرای دیپلماسی با آمریکا است، مشروط بر اینکه واشنگتن در طول هرگونه مذاکره احتمالی تضمین‌هایی در مورد عدم اقدام نظامی ارائه دهد. اما روابط بین غرب و ایران همچنان پرتنش است. واشنگتن پیش از این تحریم‌های بزرگی را اعمال کرده بود، از جمله تلاش برای مجبور کردن همه کشورها به قطع واردات نفت ایران.

قدم بعدی چیست؟

با وجود چالش‌ها، از بین رفتن توافق ۲۰۱۵ «فضایی برای بررسی راه‌حل‌های خلاقانه برای بحران هسته‌ای ایران ایجاد می‌کند».

واعظ افزود: «دیپلماسی همچنان تنها گزینه مناسب برای کاهش خطر اشاعه هسته‌ای ایران در درازمدت است».

اما او هشدار داد که هر چه زمان بیشتری بگذرد، «مذاکره برای رسیدن به یک توافق در آینده چالش برانگیزتر خواهد شد و خطر شعله‌ور شدن دوباره درگیری بیشتر می‌شود».

واکنش روسیه به اعلام پایان دوره ده ساله تعیین شده توسط قطعنامه ۲۲۳۱ توسط ایران

به نقل از سایت وزارت خارجه روسیه، «در این مرحله تمام مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، از جمله محدودیت‌ها و رویه‌های موجود در آن، باید خاتمه یابد. مورد «عدم اشاعه» باید از فهرست مسائل تحت بررسی شورای امنیت سازمان ملل متحد حذف شود. در فرمان اجرایی رئیس جمهور فدراسیون روسیه مورخ 11 مارس 2016، «درباره اقدامات برای اجرای قطعنامه شماره 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد مورخ 20 ژوئیه 2015» پیش بینی شده است، که تمام مفاد آن تا انقضای مهلت تعیین شده معتبر خواهد بود. توسعه بیشتر همکاری روسیه و ایران در زمینه‌های مختلف با رعایت دقیق قوانین ملی و تعهدات بین‌المللی ما انجام خواهد شد. پیمان مشارکت جامع استراتژیک بین فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران، که در ژانویه 2025 در سطح عالی در مسکو امضا و در 2 اکتبر 2025 لازم الاجرا شد، به عنوان پایه محکمی در این زمینه عمل می‌کند.

نکته قابل توجه این است که تلاش‌های تهاجمی کشورهای اروپایی مشارکت‌کننده در برجام برای توسل به اعمال مجدد قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران که به عنوان بخشی از اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ لغو شده بودند، شکست خورده است. علیرغم ادعاهای مداوم اما بی‌اساس آنها، روند بازگشت تحریم‌های قبلی علیه ایران را نمی‌توان به دلیل شدت نقض‌های اساسی قطعنامه ۲۲۳۱ توسط بریتانیا، آلمان و فرانسه و همچنین عدم رعایت کامل رویه‌های تعیین‌شده که به‌طور خاص برای جلوگیری از دستکاری‌ها طراحی شده بودند، تکمیل‌شده دانست. اروپایی‌ها تصمیم گرفتند بی‌پروا هر چیزی را که مانع تلاش‌هایشان برای پیشبرد مسیر تقابلی‌شان می‌شد، نادیده بگیرند. با این حال، طبق قوانین بین‌المللی، طرفی که به‌طور سیستماتیک یک توافق را نقض می‌کند، نمی‌تواند از سازوکارها و مزایای آن بهره‌مند شود.ما از دبیرکل سازمان ملل متحد درخواست کرده‌ایم که فوراً اطلاعات نادرستی را که خودسرانه در وب‌سایت سازمان ملل متحد در مورد ادعای بازگرداندن قطعنامه‌های منسوخ‌شده علیه ایران منتشر شده است، حذف کند، به‌ویژه از آنجا که در شرایط فعلی، این قطعنامه‌ها نه اهداف مورد توافق، نه دوره اعتبار و نه مکانیسم لغو دارند. عدم اصلاح اشتباه دبیرخانه توسط مقامات ارشد سازمان ملل متحد به این معنی است که دبیرکل و کارکنان دبیرخانه عمداً در حال نقض ماده ۱۰۰ منشور سازمان ملل متحد هستند. با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، برجام، که به حق به عنوان یک دستاورد بزرگ دیپلماسی بین‌المللی در نظر گرفته می‌شود، نیز در شرف تبدیل شدن به چیزی از گذشته است.

اجرای موفقیت‌آمیز برجام با این هدف بود که به تهران اجازه دهد حق خود را برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای مطابق با NPT و تعهداتش ذیل آن معاهده به طور کامل اعمال کند. پس از انقضای برجام، با برنامه هسته‌ای ایران باید مانند برنامه هسته‌ای هر کشور غیر هسته‌ای عضو NPT رفتار شود. هدف برجام این بود که به لغو جامع همه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین تحریم‌های چندجانبه و ملی مربوط به برنامه هسته‌ای ایران منجر شود. تا آنجا که به سازمان ملل متحد مربوط می‌شود، این مسیر طی شده است. محدودیت‌های اعمال شده با دور زدن شورای امنیت سازمان ملل متحد غیرقانونی هستند.

۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، روز پایان قطعنامه ۲۲۳۱ در نظر گرفته می‌شود و هیچ تصمیمی برای لغو آن گرفته نشده است. ابتکار روسیه و چین برای تمدید فنی برجام به مدت شش ماه توسط اردوگاه غرب رد شد، که بار دیگر ناتوانی خود را در دستیابی به توافق با تکیه بر روش‌های غیرقانونی و زور وحشیانه نشان داد. از این پس، کنترل فعالیت‌های هسته‌ای در ایران منحصراً بر اساس NPT و توافق جامع پادمان‌های ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود. طرف روسی همچنان قاطعانه به حل و فصل سیاسی و دیپلماتیک برنامه هسته‌ای ایران متعهد است و از همه طرف‌های درگیر می‌خواهد که تلاش‌های خود را بر یافتن راه‌حل‌هایی برای جلوگیری از تشدید جدید تنش‌ها که پیامدهای وخیمی برای امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی دارد، متمرکز کنند».

موضع اروپا تنش‌ها را دوباره شعله‌ور می‌کند

زمانی که به ابتکار فرانسه در کنار بریتانیا و آلمان، سازمان ملل متحد برای اولین بار در یک دهه، تحریم‌های گسترده‌ای را علیه ایران دوباره اعمال کرد ضربه واقعی زده شد. این اقدام عملاً باعث شد که توافق هسته‌ای پیش از انقضای برنامه‌ریزی‌شده آن از بین برود. برای بسیاری در تهران، زمان نمادین اعلام خبر روز شنبه - که دقیقاً یک دهه پس از حصول توافق صورت گرفت - تصادفی نبود. این خبر هم پیامی از اعتراض و هم یادآوری چیزی بود که زمانی از طریق مذاکره امکان‌پذیر بود. با وجود این لفاظی‌ها، به نظر می‌رسد رهبران ایران مشتاقند در را برای مذاکرات مجدد باز بگذارند. «تعهد به دیپلماسی» همچنان یک عبارت تکراری در بیانیه‌های رسمی است که نشان می‌دهد اگرچه برجام ممکن است مرده باشد، اما روح گفتگو - که مشخصه توافق وین ۲۰۱۵ است - کاملاً از بین نرفته است.این در حالی است که در پی نشست وزرای امور خارجه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در اوگاندا در ۱۵ اکتبر وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد که بیش از ۱۰۰ کشور عضو جنبش عدم تعهد از مواضع جمهوری اسلامی ایران حمایت کردند، در اینجا یک صف آرایی دوگانه جهانی میان کشورهای جهان نمایان می‌شود، مواضعی که با رویکرد ایران، روسیه، چین و چندین کشور دیگر همسو است و با ادعاهای آمریکا و کشورهای اروپایی در مورد فعال‌سازی مجدد این سازوکار مخالف است.

روزنامه صبح ساحل