آزمون جهانی شدن

چراغ امید؛ چشم‌انداز توسعه جامعه‌محور

معرفی سهیلی توسط نهادی بین‌المللی مانند UNWTO می‌تواند درهای جدیدی از فرصت‌ها را به روی جزیره بگشاید که تأثیرات آن بسیار فراتر از این روستای ساحلی خواهد بود.

تنوع‌بخشی به اقتصاد و ایجاد تاب‌آوری محلی: امید اصلی، گذار از اقتصاد سنتی و اغلب پرنوسان (مانند صیادی فصلی) به یک اقتصاد گردشگری پایدار و چندوجهی است. این امر به معنای خلق فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیم، از مدیریت اقامتگاه‌های بوم‌گردی و رستوران‌های محلی گرفته تا راهنمایان تورهای تخصصی طبیعت‌گردی و کارگاه‌های صنایع دستی است. این گزاره، صرفاً یک نظریه نیست؛ تجربه موفق روستای شیب‌دراز یک نمونه عملی برجسته است. در این روستا، جامعه محلی با همکاری کارشناسان، حفاظت از سایت تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های پوزه‌عقابی را به یک فرصت اکوتوریستی مسئولانه تبدیل کرده‌اند.

درآمد حاصل از بازدیدهای کنترل‌شده شبانه گردشگران، مستقیماً به صندوق جامعه محلی واریز شده و صرف بهبود زیرساخت‌های روستا و توانمندسازی ساکنان می‌شود. این مدل نشان می‌دهد چگونه حفاظت از یک گونه در معرض خطر می‌تواند به منبع درآمد پایدار برای کل جامعه تبدیل شود.

موفقیت سهیلی می‌تواند الهام‌بخش روستاهای دیگر مانند کورزین، دیرستان، چاهو شرقی، گوران، دهخدا، سلخ، برکه خلف و شیب‌دراز برای توسعه مدل‌های مشابه و در نتیجه ایجاد یک زنجیره ارزش گردشگری در کل جزیره باشد که در برابر شوک‌های اقتصادی مقاوم‌تر است.

توانمندسازی اجتماعی و تقویت سرمایه فرهنگی: فراتر از منافع اقتصادی، این توجه جهانی می‌تواند به توانمندسازی گروه‌های اجتماعی، به‌ویژه زنان و جوانان، منجر شود. مدیریت کسب‌وکارهای کوچک و مشارکت در تصمیم‌گیری‌های محلی، به آن‌ها استقلال مالی و صدایی رسا در تعیین سرنوشت جامعه‌شان می‌بخشد. همچنین، زمانی که فرهنگ (شامل موسیقی، لباس، آشپزی و آداب و رسوم) به عنوان یک دارایی ارزشمند و منبع درآمد شناخته شود، انگیزه برای حفظ و انتقال آن به نسل‌های آینده دوچندان می‌شود و از فراموشی میراث ناملموس جزیره جلوگیری می‌کند. در بسیاری از اقامتگاه‌های بوم‌گردی موفق جزیره، مانند اقامتگاه‌های روستاهای برکه خلف، کورزین و کانی، این زنان هستند که مدیریت، آشپزی و میزبانی را بر عهده دارند و مهارت‌های سنتی خود را به یک کسب‌وکار موفق تبدیل کرده‌اند.

فراتر از آن، گردشگری به احیای میراث ناملموس کمک کرده است. به عنوان مثال، دانش ساخت لنج‌های چوبی سنتی که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، با کاهش تقاضا در معرض فراموشی بود. امروز، بازدید گردشگران از کارگاه‌های لنج‌سازی در روستای گوران و خرید ماکت‌های کوچک لنج در کارگاه صنایع دستی روستای سرریگ، انگیزه‌ای اقتصادی برای استادکاران ایجاد کرده تا این هنر منحصربه‌فرد را زنده نگه دارند.

جذب سرمایه‌گذاری مسئولانه و بهبود زیرساخت‌ها: یک روستای شناخته‌شده در سطح جهانی همچون سهیلی، سرمایه‌گذارانی را جذب می‌کند که به دنبال پروژه‌های همسو با محیط زیست هستند. این می‌تواند به معنای سرمایه‌گذاری در اقامتگاه بوم‌گردی باشد که از انرژی خورشیدی استفاده می‌کنند یا سیستم‌های بازیافت آب خاکستری را پیاده‌سازی کرده‌اند، زیرساخت‌هایی که نه تنها به گردشگر خدمت می‌کنند، بلکه الگویی برای کل جزیره خواهند بود. این سرمایه‌ها می‌توانند صرف بهبود زیرساخت‌های حیاتی مانند سیستم‌های مدیریت پسماند، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی)، و بهینه‌سازی حمل‌ونقل عمومی شوند؛ زیرساخت‌هایی که کیفیت زندگی کل ساکنان جزیره را ارتقا می‌بخشند.

شبح تهدید؛ بیم‌های توسعه ناپایدار

در کنار امیدها، نگرانی‌های جدی و واقعی وجود دارد که در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند این فرصت طلایی را به یک تهدید بلندمدت تبدیل کند.

تخریب زیست‌محیطی و فشار بر منابع: بزرگترین تهدید، گردشگری بی‌رویه است. کافی است در یک روز تعطیل به اسکله جنگل‌های حرا بروید تا شاهد ده‌ها قایق موتوری باشید که با سرعت زیاد و بدون رعایت فاصله، از میان کانال‌های آبی حساس عبور کرده و آرامش پرندگان و آبزیان را بر هم می‌زنند.

معضل مدیریت پسماند نیز یک چالش عینی است؛ بطری‌های پلاستیکی و زباله‌های رها شده در مکان‌های محبوبی مانند جزایر ناز و حتی دره‌های بکر، چهره زشتی به ژئوپارک بخشیده و ظرفیت محدود سیستم جمع‌آوری زباله جزیره را به چالش

می‌کشد.

با توجه به بحران تنش آبی در روستاهای جزیره قشم (برقرار شدن جریان آب لوله‌کشی آبشیرین‌کن‌های روستایی هر 30 تا 50 روز یک بار) و از سویی دیگر افزایش تعداد رستوران ها و اقامتگاه‌ها، چالش بزرگ تامین آب شیرین تشدید شده و رقابتی پنهان بین مصارف گردشگری و فضای سبز و آب شرب جامعه محلی ایجاد کرده است.

فرسایش فرهنگی و معماری ناهمگون: خطر کالایی‌شدن فرهنگ یک تهدید خزنده برای اصالت‌های فرهنگی جزیره قشم محسوب می‌شود. برای مثال، موسیقی و رقص‌های آیینی جزیرتی که ریشه در تاریخ و باورهای مردم دارد، گاهی به اجراهایی کوتاه و ساده برای سرگرم کردن گردشگران در رستوران‌ها تقلیل می‌یابد. از نظر بصری نیز، ساخت‌وسازهای ناهمگون با مصالح مدرن در کنار بافت تاریخی روستاهایی مانند گامبرون و سلخ با معماری اصیل و باشکوه گذشته آنها، یکپارچگی معماری سنتی جزیره را تهدید می‌کند و هویت بصری آن را مخدوش می‌سازد. پدیده دیگری به نام "اثر نمایشی" می‌تواند باعث شود که جوانان محلی، تحت تأثیر سبک زندگی گردشگران، ارزش‌های سنتی خود را رها کنند. همچنین، افزایش قیمت زمین و مسکن ناشی از رونق گردشگری، می‌تواند ساکنان بومی را از زادگاه خود بیرون رانده و بافت اجتماعی روستاها را برای همیشه تغییر دهد.

نشت اقتصادی و توسعه نامتوازن: اگر توسعه به درستی هدایت نشود، بخش عمده‌ای از درآمدهای گردشگری به جای باقی ماندن در جامعه محلی، از طریق پدیده‌ای به نام "نشت اقتصادی" به جیب سرمایه‌گذاران غیربومی و تورگردان‌های بزرگ سرازیر می‌شود. این امر یک "اقتصاد دوگانه" ایجاد می‌کند که در آن یک بخش توریستی پر زرق و برق در کنار یک جامعه محلی فقیر وجود دارد و تنها مشاغل خدماتی سطح پایین به بومیان می‌رسد. در برخی از مدل‌های توسعه گردشگری در جزیره، شاهد هستیم که شبکه‌های بازاریابی گردشگری خارج از جزیره، گردشگران را به اقامتگاه‌های تحت قرارداد خود می‌آورند و از رستوران‌ها و خدمات خودشان استفاده می‌کنند.

در این مدل، جامعه محلی تنها به کارگرانی با دستمزد پایین تبدیل می‌شوند و بخش عمده‌ای از سود حاصل از جزیره خارج می‌شود. به تازگی، نگرانی‌هایی از این دست در میان محافل جامعه محلی زمزمه می‌شود که مدل‌های وارداتی همچون جشنواره‌ی موسیقایی "کاوان" در سهیلی، طبل و سلخ در کنار جذب گردشگر انبوه و هیجانی، به پدیده نشت اقتصادی دامن می زنند.

سکان به سمت آینده؛ نقشه راه جهانی برای توسعه پایدار قشم

برای بهره‌برداری از فرصت‌ها و مهار تهدیدها، سازمان مدیریت مقصد در جزیره قشم باید یک نقشه راه توسعه پایدار گردشگری را بر اساس بهترین تجربیات جهانی تدوین و اجرا کند. این مسیر با استقرار یک حاکمیت و سیاست‌گذاری مشارکتی آغاز می‌شود که در قلب آن تشکیل شورای عالی گردشگری پایدار قشم با حضور نمایندگان جوامع محلی، کارشناسان و بخش خصوصی قرار دارد. این شورا مسئولیت تدوین طرح جامع گردشگری را بر عهده خواهد داشت که با تعیین دقیق ظرفیت برد سایت‌ها، قوانین پهنه‌بندی برای ساخت‌وساز و وضع عوارض زیست‌محیطی از گردشگران، حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی جزیره را تضمین می‌کند.

این ساختار مدیریتی باید بر پایه مدل‌های اقتصادی جامعه‌محور عمل کند؛ به این معنا که از تأسیس تعاونی‌های گردشگری محلی حمایت کرده تا سود حاصل از گردشگری در جامعه باقی بماند و از طریق ارائه آموزش و توانمندسازی تخصصی به ساکنان در زمینه‌هایی چون مهمان‌نوازی و بازاریابی دیجیتال، کیفیت خدمات و رقابت‌پذیری آن‌ها را افزایش دهد.

محصول این رویکرد جامعه‌محور، پایه‌ای برای بازاریابی هوشمند و توسعه محصول خواهد بود. جزیره باید با ترویج "گردشگری کم شتاب"، بر جذب گردشگران باکیفیت و علاقه‌مند به تجربیات عمیق تمرکز کند و با ایجاد محصولات گردشگری پایدار مانند مسیرهای پیاده‌روی و کارگاه‌های صنایع دستی، جایگزین‌های پایداری برای فعالیت‌های مخرب ارائه دهد.

در نهایت، برای تضمین اعتبار این مدل در سطح جهانی، استقرار یک سیستم نظارت و صدور گواهینامه‌های بین‌المللی حیاتی است. این امر از طریق پیاده‌سازی یک سیستم پایش مستمر برای ارزیابی اثرات گردشگری و همچنین تشویق کسب‌وکارها به اخذ گواهینامه‌های پایداری معتبر بین‌المللی مانند Green Globe یا EarthCheck محقق می‌شود که اعتماد بازار جهانی را جلب کرده و جایگاه قشم را به عنوان یک مقصد پایدار تثبیت می‌کند.

در نهایت، کسب عنوان معتبر انتخاب «بهترین روستای گردشگری» توسط روستای سهیلی از سوی سازمان جهانی جهانگردی (UNWTO)، یک آزمون بزرگ برای تمامی روستاهای جزیره قشم است. از امروز، این جزیره بر سر یک دوراهی تاریخی قرار دارد: یا تسلیم مدل‌های منسوخ گردشگری انبوه شود و دارایی‌های بی‌همتای خود را فدا کند، یا با شجاعت مسیری نوآورانه و پایدار را در پیش گیرد و به الگویی برای توسعه مسئولانه در منطقه و جهان تبدیل شود. انتخاب این مسیر، سرنوشت نسل‌های آینده قشم را رقم خواهد زد.

روزنامه صبح ساحل