بله مشروط

این طرح دو سطح از حکومت موقت برای غزه را پیشنهاد می‌کند: یک نهاد بین‌المللی فراگیر و «یک کمیته فلسطینی تکنوکرات و غیرسیاسی». پاسخ روز جمعه حماس به طرح آمریکا به ایجاد کمیته نظارت بین‌المللی نپرداخت، اما گفت که مسائل «مربوط به آینده نوار غزه و حقوق ذاتی مردم فلسطین» در آینده مورد بحث قرار خواهد گرفت.

تمرکز ترامپ بر آنچه حماس با آن موافقت کرده بود، و نادیده گرفتن آنچه موافقت نکرده بود!

پس از ماه‌ها پیشرفت ناامیدکننده و کند، اعلام حماس مبنی بر آمادگی برای آزادی تمام گروگان‌های باقی مانده از حملات تروریستی ۷ اکتبر ۲۰۲۳ کافی بود. به طرز جالبی ترامپ تصمیم گرفت آن را به عنوان پذیرش طرح خود تلقی کند. اما در واقع حماس اساساً به طرح ۲۰ ماده‌ای آقای ترامپ "بله، اما" گفته! به نظر می‌رسد که ترامپ آماده است تا طرح را به گونه‌ای پیش ببرد که گویی صلح بالاخره در دسترس است حتی اگر جزئیات دقیق‌تر نامشخص باقی مانده باشد. در حالی که ترامپ در بیانیه ویدئویی خود جمعه شب در Truth Social شخصاً از قطر، ترکیه، عربستان سعودی، مصر و اردن به خاطر تلاش‌هایشان برای میانجیگری صلح تشکر کرد، هیچ اشاره‌ای به نتانیاهو نکرد! ترامپ در وب‌سایت Truth Social نوشت: «بر اساس بیانیه‌ای که حماس منتشر کرد، معتقدم که آنها برای صلح پایدار آماده هستند. اسرائیل باید فوراً بمباران غزه را متوقف کند تا بتوانیم گروگان‌ها را به طور ایمن و سریع آزاد کنیم!»

در واقع پس از اعمال فشار علنی بر حماس برای پذیرش طرح، از جمله با صدور اولتیماتوم یکشنبه شب برای موافقت یا مواجهه با «برپایی جهنم» در غزه، ترامپ اساساً بار پایان دادن به بمباران را به اسرائیل بازگرداند. این اولین باری بود که ترامپ صریحاً به اسرائیل گفت که حمله بی‌وقفه خود به غزه را متوقف کند.

یک منبع اسرائیلی به سی‌ان‌ان گفت که جشن ترامپ از پاسخ حماس به این پیشنهاد، نتانیاهو را غافلگیر کرد. ترامپ دستور داد اسرائیل فوراً بمباران غزه را متوقف کند در حالی که اسرائیل در حال آماده شدن برای برگزاری هرگونه مذاکره مجدد زیر آتش بود، زیرا ارتش اسرائیل به بمباران این منطقه آسیب‌دیده ادامه می‌داد. ترامپ چاره‌ای برای اسرائیل باقی نگذاشت. اما نه دفتر نخست‌وزیر و نه نیروهای دفاعی اسرائیل به درخواست ترامپ مبنی بر اینکه اسرائیل «فوراً بمباران غزه را متوقف کند» رسیدگی نکردند و هیچ اشاره‌ای به جدول زمانی برای آزادی گروگان‌ها ننمودند. نتانیاهو در بیانیه‌ای از دفتر خود در اوایل روز شنبه گفت که «اسرائیل در حال آماده‌سازی برای اجرای فوری مرحله اول طرح ترامپ برای آزادی فوری همه گروگان‌ها است».

وزارت خارجه مصر اعلام کرد که هیات‌های حماس و اسرائیل دوشنبه در قاهره بر سر تبادل اسرا مذاکره می‌کنند.

چگونه «بله» مشروط حماس منجر به تحسین پیروزی ترامپ و به حاشیه راندن نتانیاهو شد

برای نتانیاهو، پاسخ حماس دقیقاً همان چیزی بود که او انتظار داشت و همچنین پیش‌بینی‌هایی که در روزهای اخیر در محافل امنیتی اسرائیل در جریان بود: بیانیه‌ای مبنی بر پذیرش مشروط با ملاحظات.

حماس آمادگی خود را برای آزادی همه گروگان‌ها و آغاز مذاکرات فوری اعلام کرد، اما از تأیید کامل آن خودداری کرد و در مورد مسائل حیاتی مانند مشارکت در اداره امور پس از جنگ به رهبری فلسطینیان و نادیده گرفتن کامل خلع سلاح در اظهارات خود، اختلاف نظر داشت. اسرائیل پاسخ حماس را «بله، اما در مرز رد» دانست.

اما ترامپ تفسیر کاملاً متفاوتی داشت. ترامپ در یک اعلامیه چشمگیر کاخ سفید اظهار داشت که حماس طرح او را تأیید کرده و به اسرائیل دستور داده است که فوراً بمباران غزه را متوقف کند و یک دستاورد تاریخی را اعلام کرد: «حماس آماده صلح پایدار است.»

ترامپ، با نگاهی فراتر از قسمت‌هایی که به نظر می‌رسید حماس با آن مخالف است، نتانیاهو را در موقعیت دشواری قرار داد که یا پاسخ را به طور مثبت بپذیرد یا اینکه متحد ارشد بین‌المللی خود را عصبانی کند. اکنون بار مسئولیت بر دوش نتانیاهو است که اظهار داشته بود اگر همه گروگان‌ها بازگردانده شوند و حماس خلع سلاح شود، اسرائیل به جنگ پایان خواهد داد. مقامات اسرائیلی و مشاوران دولت در هفته‌های اخیر گفته‌اند که باور ندارند حماس با هیچ یک از این دو شرط موافقت کند، اما پاسخ حماس در روز جمعه، موافقت با آزادی همه گروگان‌ها و درخواست بحث در مورد شرایط عقب‌نشینی اسرائیل و تمایل نتانیاهو برای پایان دادن به جنگ را به آزمایش می‌گذارد.

با توجه به اینکه بیشتر دولت اسرائیل، که تحت سلطه احزاب مذهبی است، در طول آخر هفته عمدتاً غیرفعال بوده است، پیامدهای سیاسی هنوز در راه است. شرکای ائتلافی راست افراطی نتانیاهو، ایتامار بن گویر و اسموتریچ، مدت‌هاست که تهدید کرده‌اند در صورت پایان جنگ، دولت او را سرنگون خواهند کرد. تحولات این پذیرش در روزهای آینده در سیاست اسرائیل موج خواهد زد.

حماس با چه چیزهایی موافقت و با چه چیزهایی مخالفت کرده است؟

پاسخ حماس به پیشنهاد آتش‌بس ۲۰ ماده‌ای رئیس‌جمهور آمریکا، در را برای مذاکرات احتمالی برای نهایی کردن یک توافق باز کرد اما پاسخی مشروط که برخی از بخش‌های کلیدی پیشنهاد ترامپ را کاملاً کنار گذاشت. ولی مهم‌تر از همه، حماس دو مورد از مهمترین خواسته‌های طرح ترامپ را پذیرفت: آزادی همه گروگان‌ها در آغاز آتش‌بس و واگذاری حکومت غزه توسط حماس. در موافقت با واگذاری اداره نوار غزه به یک نهاد مستقل از تکنوکرات‌ها، که دقیقاً منعکس‌کننده زبان طرح ایالات متحده است؛ به نظر می‌رسد حماس با یکی از نکات کلیدی طرح ترامپ برای واگذاری کنترل غزه موافقت کرده است، اما هنوز مشخص نیست که آیا با «نداشتن هیچ نقشی در اداره غزه، به طور مستقیم، غیرمستقیم یا به هر شکلی» همانطور که در این طرح تصریح شده است، موافقت خواهد کرد یا خیر. چراکه حماس اعلام کرده است «در یک «چارچوب ملی جامع فلسطینی» گنجانده خواهد شد و با مسئولیت کامل در آن مشارکت خواهد کرد» و این پیشنهاد طرح ترامپ مبنی بر اینکه حماس و سایر جناح‌های شبه‌نظامی در غزه هیچ نقشی در حکومت در آنجا ندارند را به چالش می‌کشد.

همچنین در پاسخ حماس هیچ اشاره‌ای به کمیته نظارت بین‌المللی به رهبری ترامپ، به نام «هیئت صلح»، که قرار است بر حکومت محلی فلسطین نظارت کند، نشده است. مشخص نیست که آیا آنها این نظارت را می‌پذیرند یا خیر. این در حالی است که حماس به روشنی اعلام کرده حاضر به پذیرش چندین جنبه از طرح ترامپ، از جمله یک دولت موقت به رهبری ترامپ و تونی بلر، نخست وزیر سابق بریتانیا، نیست. موسی ابومرزوق، مقام ارشد حماس، به الجزیره گفت: «ما هرگز کسی را که فلسطینی نیست، برای کنترل فلسطینی‌ها نمی‌پذیریم.» او افزود به خصوص انتصاب بلر به دلیل مشارکت گذشته‌اش در حمله به عراق نامطلوب است.

پاسخ حماس همچنین به مسئله خلع سلاح نمی‌پردازد: شرط کلیدی پیشنهاد ترامپ و خواسته جامعه بین‌المللی. حماس بارها از خلع سلاح خودداری کرده است.

حماس با «فرمول مبادله» که در این طرح آمده بود، موافقت کرد: همه ۴۸ گروگان باقی‌مانده در ازای ۲۵۰ زندانی فلسطینی و ۱۷۰۰ فلسطینی از غزه که پس از ۷ اکتبر بازداشت شده‌اند. در این پیشنهاد آمده است که اسرائیل «به ازای هر گروگان اسرائیلی که بقایای او آزاد می‌شود، اسرائیل بقایای ۱۵ نفر از اهالی غزه را که فوت کرده‌اند، آزاد خواهد کرد». این طرح احتمال تشکیل یک کشور فلسطینی را به رسمیت می‌شناسد و آن را «آرزوی مردم فلسطین» می‌نامد. اما در این طرح گفته نشده است که ایالات متحده چنین کشوری را به رسمیت خواهد شناخت. از سویی به نظر می رسد طرح ترامپ هیچ راهی برای اتحاد مجدد نهایی با کرانه باختری اشغالی اسرائیل در یک کشور فلسطینی آینده فراهم نمی‌کند.

این مسائل و عدم شفافیت در مورد موضع حماس به این معنی است که چشم‌انداز مذاکرات احتمالی برای نهایی کردن یک توافق قطعی نیست. ترامپ ممکن است در حال جشن گرفتن باشد، اما هنوز مذاکرات حساسی در مورد برخی از حساس‌ترین مسائل در پیش است. از سویی در غزه، بسیاری از فلسطینی‌ها پس از دو آتش‌بس شکست‌خورده و یک کمپین دو ساله اسرائیل که یک کمیسیون مستقل سازمان ملل و بسیاری از محققان آن را نسل‌کشی نامیده‌اند، با بدبینی به تحولات نگاه کردند.