بندرعباس در تقلای زیست‌پذیری

در بیشتر طرح‌های توسعه‌ای، زیستگاه‌های ساحلی که نقش حیاتی در تعادل اکولوژیک منطقه دارند، در بسیاری موارد بدون مطالعه یا با مطالعات ناقص زیست‌محیطی تخریب شده‌اند. در کنار این بحران‌ها، صنایع بزرگ آلاینده در غرب بندرعباس با تولید حجم عظیمی از آلاینده‌ها و پساب‌های صنعتی، نقش مخربی در آلودگی خاک، هوا و آب‌های ساحلی ایفا می‌کنند. این پساب‌ها بدون تصفیه مناسب وارد محیط‌های طبیعی شده و اکوسیستم‌های حساس منطقه را در معرض نابودی قرار داده‌اند. در شرق بندرعباس نیز مزارع پرورش میگو با تولید پساب‌هایی با غلظت زیاد مواد مغذی، به یکی دیگر از منابع آلودگی تبدیل شده‌است. این پساب‌ها از طریق جریان‌های خروجی از مزارع پرورش میگو وارد دریا می‌شوند و در کنار سایر آلاینده‌ها، منطقه را در محاصره‌ای زیست‌محیطی قرار داده‌است.

ترکیب این عوامل باعث شده بندرعباس از سه جهت زمین، هوا و دریا در معرض آلودگی‌های شدید زیست‌محیطی قرار گیرد، به‌طوری‌که ظرفیت طبیعی آن برای بازسازی و تطابق با تغییرات به‌شدت کاهش یافته است. معماری و شهرسازی بندرعباس نیز با اقلیم منطقه هم‌خوانی ندارد. ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در نوار ساحلی، بدون در نظر گرفتن اصول تهویه طبیعی و تابش خورشید، مانند دیواره‌ای بلند مانع گردش هوا شده و ظرفیت زیستی شهر را به‌شدت کاهش داده‌است. استفاده گسترده از آسفالت در معابر، ایزوگام پشت بام‌ها، مصالح غیرعایق، نبود سایه‌بان‌های طبیعی و کاهش سرانه فضای سبز، همگی در افزایش مصرف انرژی و کاهش کیفیت زندگی این شهر نقش دارد. رشد شتابان شهر بدون برنامه‌ریزی دقیق، منجر به تراکم نامتوازن جمعیت و فشار بر زیرساخت‌های شهری شده است. در نتیجه، بندرعباس با پدیده جزیره حرارتی مواجه شده که موجب افزایش محسوس دما تا ۳ درجه در روز و تا ۵ درجه در شب نسبت به مناطق هم‌جوار شده و فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های انرژی و سلامت عمومی وارد کرده است. از سوی دیگر، ساخت‌وسازهای غیراصولی در نوار ساحلی، به‌ویژه احداث اسکله‌ها، دستک‌ها و پیش‌روی نامناسب خشکی در دریا با استفاده از روش‌های توده‌سنگی، موجب تغییرات شدید در جریان‌های طبیعی آب شده‌است. این اقدامات، آب‌های ساحلی بندرعباس را به حالت مانداب درآورده‌است و با کاهش جریان و تبادل آب، توان خودپالایی دریا را از سواحل شهر گرفته‌است. اسکله‌هایی با دستک‌های بزرگ مانند اسکله نخل ناخدا، نمونه بارز این مداخله‌های مخرب هستند که نه‌تنها منظر طبیعی ساحل را تغییر داده‌اند، بلکه عملکرد اکولوژیک دریا را مختل کرده‌است. نظارت زیست‌محیطی بر فعالیت‌های شهری و صنعتی بسیار ضعیف است و رویکردهای سنتی و ناکارآمد در مدیریت شهری، توان مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی را از شهر گرفته‌است. در چنین شرایطی، بندرعباس با بحران تاب‌آوری مواجه است و محیط‌زیست آن در آستانه ورشکستگی قرار دارد. ادامه این روند می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای سلامت عمومی، امنیت غذایی، اقتصاد محلی و پایداری اجتماعی داشته باشد. برای خروج از این وضعیت، نیاز به تحول بنیادین در سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و مدیریت شهری وجود دارد.

تشکیل شورای عالی زیست‌پذیری هرمزگان می‌تواند گامی مؤثر در جهت هماهنگی بین‌بخشی، نظارت تخصصی و تدوین راهبردهای بلندمدت باشد. پاکسازی سواحل، احیای زیستگاه‌های تخریب‌شده و توسعه اکوتوریسم پایدار، می‌توانند جایگزین مناسبی برای توسعه صنعتی بی‌رویه باشند. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی، در این اقلیم آفتابی، راهکاری عملی برای کاهش مصرف انرژی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است. بازنگری در معماری و شهرسازی، با تأکید بر طراحی اقلیم‌محور، افزایش فضای سبز و کاهش تراکم ساختمانی در نوار ساحلی، می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی و افزایش زیست‌پذیری شهر کمک کند.

بندرعباس در تقلای زیست‌پذیری است؛ تقلایی که اگر با اراده‌ای جمعی، دانش تخصصی و مشارکت فعال شهروندان همراه شود، می‌تواند به احیای پایداری شهری و حفظ منابع طبیعی منجر گردد. بندرعباس تنها با تغییر رویکرد توسعه، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک و بازگرداندن نقش اکولوژیک سواحل می‌تواند آینده‌ای پایدار داشته باشد. ‎

روزنامه صبح ساحل