بازی ابرقدرت‌ها

آمریکا و کشور‌های غربی به هند به عنوان رقیبی برای چین در آسیا نگاه می‌کردند. اما علی‌رغم انتظار کشور‌های غربی، هند سیاست خرید نفت از روسیه در پیش را گرفت. اعمال تعرفه‌های ۵۰ درصدی از سوی ترامپ علیه هند باعث همگرایی بیشتر این کشور با روسیه و چین شد. تحلیل شما در مورد همگرایی میان هند، چین و روسیه که در نشست اخیر شانگهای رقم خورد چیست؟ این همگرایی را می‌توان علنی‌ترین اتفاق ممکن برای پایان ابرقدرتی آمریکا در سیاست و اقتصاد بین‌الملل در نظر گرفت؟

با این‌که هند، روسیه و چین سه‌ قدرت نوظهور هستند اما الزاماً جهت‌گیری سیاست خارجی مشابه ندارند. هند به‌طور جدی در پی همکاری با کشورهای غربی است و بعد از پایان جنگ سرد هم خودش را در جرگه‌ی غرب تعریف کرده است. بااین‌حال به‌دلیل این‌که رابطه نزدیکی با روسیه از قدیم‌الایام داشته فعلاً نمی‌تواند روابطش را با روسیه قطع کند. زیرا بخش مهمی از تسلیحات هند از طریق روسیه تأمین می‌شود. همچنین باید گفت هند با چین دارای مشکلات ارضی و مرزی است. این مشکلات ارضی و مرزی به‌سادگی قابل حل نیست. ضمن اینکه آن‌ها دو غول آسیایی هستند که در همسایگی هم قرار دارند و نفس قدرت آن‌ها به عنوان دو قدرت منطقه‌ای آن‌ها را در رقابت با یکدیگر قرار می‌دهد. اما اقدام ترامپ در افزایش تعرفه علیه هند اقدامی نبود که مورد انتظار هندی ها باشد و لذا قطعاً هند به‌عنوان یک اقدام تاکتیکی و نه یک اقدام استراتژیک به سمت روسیه و چین حرکت کرد و در سازمان همکاری شانگهای حضور پیدا کرد. البته هند عضو سازمان همکاری شانگهای است و باید در این اجلاس شرکت می‌کرد. هند سیاست خارجی خودش را در چارچوب سیاست "استقلال استراتژیک"توجیه می‌کند و می‌گوید به همان شکل که با غرب همکاری می‌کند با روسیه هم به‌عنوان یک شریک قدیمی باید همکاری کند و اگر منافعش اقتضا کرد با با چین هم باید همکاری کند. بنابراین با این‌که هند سیاست رسمی‌اش استقلال استراتژیک است ولی به اعتقاد من بعد از پایان جنگ سرد هند مسیر همکاری با غرب را انتخاب کرده است.

ترامپ اخیرا گفته ما هند و روسیه را به چین واگذار کردیم. از نظر شما منظور رئیس جمهور آمریکا از این صحبت‌ها چیست؟

در ابتدا باید بگوییم مخالفین ترامپ این حرف‌ها را مطرح کرده و گفتند با این‌که هند خودش را غرب سیاسی تعریف می‌کند و هند در مهار چین برای آمریکا بسیار مهم است اما ترامپ با سخنان نسنجیده‌ای که ابراز داشته و فشارهایی را که به هند وارد کرده، باعث شده هند به سمت روسیه و چین هل داده شود. اگر ترامپ در مورد روسیه هم چنین صحبتی را مطرح کرده در واقع کنایه به اروپا است. منظور ترامپ می‌تواند این باشد که ما می‌توانستیم به روسیه به عنوان یک کشور غربی نگاه کنیم. اگر چه از لحاظ نژادی و دینی، آیین‌ها و نژاد خاص خودشان را دارند اما بخشی از و اروپا قلمداد می‌شدند. در حالی که اروپایی‌ها نتوانستند روسیه را جذب کنند درنتیجه روسیه هم به سمت و چین حرکت کرده است. ولی باید در نظر داشت اگر ترامپ این حرف را گفته یا مخالفین ترامپ چنین ادعایی داشته‌اند به‌نظر من هر دو اشتباه می‌کنند. زیرا روسیه، هند، چین، آمریکا و اتحادیه اروپا به‌عنوان یک کل، همگی قدرت‌های بزرگ هستند. قدرت‌های بزرگ ذاتاً باهم رقیب‌اند منتها ممکن است به‌صورت تاکتیکی یا استراتژیک همکاری‌های با هم داشته باشند ولی درنهایت رقیب یکدیگر هستند. و الان چه در قالب تصمیم سیاست خارجی و یا به صورت اتوماتیک روسیه و چین در کنار هم قرار می‌گیرند تا موقعیت هژمونی آمریکا را به چالش بکشند زیرا این منطق تاریخ است کما این‌که اگر روسیه به‌عنوان یک ابرقدرت بود سایر قدرت‌های بزرگ دست به اتحاد و ائتلاف می‌زدند تا روسیه را از موقعیت هژمونی پایین بکشند. بنابراین اگر منطق رقابت قدرت‌های بزرگ را بپذیریم و بعد بگوییم برای این رقابت ممکن است بعضی از قدرت‌ها باهم اتحاد و ائتلاف کنند دراین‌صورت نزدیکی روسیه به چین نوعی ائتلاف است. ممکن است منظور ترامپ این باشد که در گذشته باید از این حرکت جلوگیری می‌شد ولی درنهایت تصمیم روسیه و چین برای نزدیکی به‌هم از پایان جنگ سرد گرفته شده و یکی از اهداف اصلی آن مهار آمریکا است. این هم یک تصمیم سیاست خارجی است وهم اقتضای منطق بازی قدرت‌های بزرگ است.

هند تاکنون تلاش کرده ماهیت ضد‌غربی از خودش به نمایش نگذارد. در صورت ادامه خرید نفت از روسیه همچنان می‌تواند چنین ماهیتی از خود به نمایش بگذارد؟

روابط هند و روسیه فقط در مورد خرید و فروش نفت نیست. در گذشته وقتی‌که کشورهای مختلف حمله روسیه به اوکراین را محکوم کردند هند از محکوم کردن حمله روسیه پرهیز کرد. این موضوع چند دلیل دار‌د. هند سیاست خارجی‌اش مبتنی بر استقلال استراتژیک است و هر طور منافعش اقتضا کند حرکت می‌کند. دلیل بعد هم از دید روسیه که نگاه کنید هند یک شریک استراتژیک دیرینه است که تقریباً روابط آنها سابقه نزدیک به ۶۰ سال دارد. بنابراین کماکان روسیه به‌عنوان یک شریک روی هند حساب می‌کند. از جانب آمریکا و غرب اگر بخواهیم به موضوع نگاه کنیم هند از همه جهت بیشتر به غرب نزدیک است. زیرا یک کشور دموکراتیک است که قبلاً مستعمره‌ی بریتانیا بوده و زبان انگلیسی به‌عنوان زبان رایجش است حتی اگر زبان دوم این کشور باشد. کلا خصایص و ویژگی‌های هند با این‌که به‌لحاظ جغرافیایی در شرق واقع شده ولی بیشتر به غرب نزدیک‌ است. با این حال رهبران هم نقش مهمی در جهت‌گیری سیاست خارجی کشورها ایفا می‌کنند. در دوره نهرو جهت‌گیری هند به سمت شرق و روسیه بود ولی الان که آقای مودی و حزب بی جی پی قدرت را در دست گرفته جهت‌گیری به سمت غرب است. فعلاً اختلافی در روابط هند و آمریکا به وجود آمده که همان مسئله خرید نفت از روسیه است که باید آن را به عنوان یک اقدام تاکتیکی در نظر بگیریم. یعنی خیلی نمی‌تواند در روابط غرب و هند تأثیر بگذار باشد. اگر کشوری بخواهد‌ در سیاست خارجی‌اش تغییر جهت دهد خیلی اتفاقات باید بیفتد و زمان زیادی بگذرد و تا مشخص شود که جهت‌گیری سیاست خارجی‌اش تغییر کرده است.

این تغییر و تحولات در سیاست جهانی چه منافعی می‌تواند برای ایران داشته باشد؟ آیا ایران می‌تواند از فاصله گرفتن هند از کشور‌های غربی بهره ببرد و روابط اقتصادی بیشتری مانند چین، با هند برقرار کند؟

تغییر موضع فعلی هند را نباید به‌عنوان یک موضوع پایدار تلقی کرد. ولی نشانه‌ و بهانه‌ی خوبی است برای‌اینکه ایران بتواند به سمت هند هم حرکت کنید. همان طور که گفتم هند مطلقاً به سمت چین گرایش پیدا نمی‌کند. هند بین ایران و آمریکا، آمریکا را ترجیح می‌دهد و فعلاً فقط بین آمریکا و روسیه، به‌صورت برابر انتخاب کرده است. یعنی هم با آمریکا هم همکاری می‌کند هم با روسیه. مادامی که روابط ایران با هند به منافع ایالات متحده‌ی آمریکا آسیبی نمی‌زند این رابطه می‌تواند وجود داشته باشد و تقویت شود. اما اگر منافع ایران یعنی همکاری ایران با هند با منافع آمریکا در تعارض باشد هم آمریکا به هند فشار خواهد آورد که به این رابطه ادامه ندهد و هم خود هند به صورت اتوماتیک به همکاری با ایران ادامه نمی‌دهد.