شانگهای، مقدمه جهان چندقطبی

دلیل اهمیت اجلاس همکاری شانگهای و تفاوت آن با اجلاس‌های گذشته با توجه به شرایط نظام بین الملل چیست ؟ این اجلاس چه تفاوتی به لحاظ شرایط حاکم بر منطقه و نظام بین‌الملل با اجلاس‌های گذشته دارد؟

اجلاس تیانجین در شرایطی برگزار شد که بعد از روی کار آمدن آقای ترامپ خیلی از کشورهای دوست و غیر دوست ایالات متحده آماج حملات تعرفه‌ای یک جانبه ایالات متحده قرار گرفتند. در این شرایط بسیاری از کشورها و مشخصا هند و کشورهای دوست از این سیاست‌ها ناراضی بودند.

مضاف بر این مساله ما در شرایط هفت اکتبر بسیاری از کشورهای اصطلاحا جنوب جهانی را داریم که از سیاست‌های یکطرفه اتحادیه اروپا و ایالات متحده نسبت به عدم اقدام موثر برای توقف اقدام رژیم صهیونیستی ناراضي و گله‌مند بودند. در این شرایط دو موضوع وجود دارد یکی بحث یکجانبه تعرفه ایالات متحده و دوم کم کاری و انفعال مجموعه غرب در قبال تهاجم رژیم صهیونیستی در قبال نوار غزه است که این موضوع کشورهای جنوب جهانی را ناراضی و نگران کرده بود.

در این شرایط چین با هوشیاری نشست تیانجین را به عنوان فرصتی می‌دید که می‌تواند از طریق آن خود را به عنوان یک عامل ثبات‌ساز و قدرت بدیل برای مجموعه غرب و ایالات متحده مطرح کند.

از سال ۲۰۱۳، چینی‌ها سعی کردند ابتکاراتی با محوریت خود مطرح کنند مانند ابتکار امنیت جهانی، توسعه جهانی و ابتکار تمدن جهانی؛ در این نشست آقای شی جین پینگ به‌صورت مشخص ابتکار حکمرانی جهانی را مطرح کردند که در آن با محوریت چین و کشورهای خارج از مجموعه غرب می‌توانند در قالب انگاره حکمرانی جهانی سازو کار چندجانبه و عادلانه‌تری را برای نظام بین‌الملل تعیین کنند. بنابراین اهمیت اجلاس تیانجین در حوزه روابط بین‌الملل است؛ چینی‌ها با هوشیاری از این شرایط استفاده کردند و خود را به عنوان قدرت ثبات ساز و بدیل برای غرب و ایالات متحده مطرح کردند که در این راستا ابتکار حکمرانی جهانی را مطرح کردند.

چه مواردی در سخنرانی آقای شی جین پینگ مطرح شد که حائز اهمیت بود؟

شی جین چند محور مشخص را در نشست شانگهای و شانگهای پلاس مطرح کردند.

در نشست شانگهای تاکید او بر بحث همکاری‌های منطقه‌ای بود که تاکید ویژه‌ای بر این موضوع داشتند. در نشست شانگهای پلاس مهم‌ترین موضوعی که مطرح شد بحث ابتکار حکمرانی جهانی بود. این ابتکار ناظر بر چند مؤلفه و موضوع است. یک برابری حاکمیت؛ دوم تبعیت از قوانین بین المللی و سوم حرکت به سمت چند جانبه گرایی که در این نشست این موضوع خیلی برجسته بود و چینی ها سعی کردند تحت هر شرایط موضوع چند جانبه گرایی را برجسته کنند.

نکته ای که در سخنرانی آقای شی جین پینگ وجود دارد و در نشست شانگهای پلاس، دو موضوع را مطرح کردند یکی اینکه به صراحت گفتند بحث ذهنیت جنگ سرد و سیاست‌های حمایت گرایانه به عنوان عواملی هستند که جهان آزاد را آزار می‌دهند و دیگر اینکه توازن‌گرایی در حوزه قدرت و سیاست‌های تعرفه‌ای آمریکا بود. سعی کردند سیاست‌های آمریکا را به چالش بکشند کما اینکه هیچ صحبتی از آمریکا و سیاست‌های آن نشد.

موضوع دیگر این است که آقای شی جین پینگ در سخنرانی خود بیان کردند که جهان با توجه به شرایط کنونی بر سر یک دو راهی رسیده که باید انتخاب کنند. که در این صحبت موضوع ابتکار جهانی را که به‌صورت تلویحی پیشنهاد داده بودند را برجسته و عنوان کرد که دنیا از تک قطبی که بعد از پایان جنگ سرد با محوریت ايالات متحده ایجاد شد به سمت محورهای دیگر هم حرکت می کند و کشورها همه موضوعات را نباید با رهبری و تحت هدایت ایالات متحده ببینند و به کشورهای نوظهور توجه کنند.

با توجه به اینکه هند در نشست‌های پیشین نیز حضور داشت، به چه دلیل حضور هند و شخص آقای مودی در این نشست حائز اهمیت است؟

در این نشست حضور هند و شخص آقای مودی حضور متفاوت و موثری داشت .ما در شرایطی حضور هند را داشتیم که این کشور طی روزها و هفته‌های اخیر از طرف ایالات متحده تحت فشار قرار داشت چه به لحاظ موضوعات تعرفه‌ای و چه به لحاظ فشارهایی که برای عدم همکاری و خرید نفت از روسیه داشتند.

نکته قابل توجه این است که آقای مودی قبل از سفر به تیانجین در مصاحبه‌ای گفته بودند که همکاری دهلی نو و پکن برای حضور در جهان چند قطبی خیلی ضروری است که این صحبت به نظرم شاه بیت کلام آقای مودی بود که باید به آن پرداخته شود. زیرا قصد داشت پالسی را برای مجموعه غرب و مشخصا آقای ترامپ بفرستد که در جهانی هستیم که قطب‌های دیگر هم وجود دارند.

به لحاط اقتصادی هند و ایالات متحده همکاری بسیار خوبی با یکدیگر دارند و حجم تبادلات تجاری خوبی دارند و اینکه تراز تجاری هند نسبت به ایالات متحده در سال جاری میلادی حدود ۴۵/۸میلیارد دلار بوده که رقم قابل توجهی است و همین عامل باعث شده بود که آقای ترامپ هند را تحت فشار قرار دهد که باید تراز تجاری خود را پایین بیاورند تا واردات خود را از هند افزایش دهند. با توجه به روابط حسنه‌ای که در حوزه تجاری و اقتصادی وجود داشت کمتر کسی تصور داشت که روابط واشنگتن و دهلی نو به این سمت گرایش پیدا کند. به هر حال با توجه به سیاست‌های آقای ترامپ به این سمت حرکت کرد. آقای مودی به صراحت این موارد را بیان داشت که ما قصد داریم از چین به عنوان یک عمل برای ایجاد توازن قدرت در برابر ایالات متحده استفاده شود.

نکته قابل توجه‌تر در رابطه روسیه بود که هندی ها تلاش کردند این موضوع را بر جسته کنند که علی رغم فشاری که ایالات متحده داشت اما کماکان راغب هستند همکاری را حتی در حوزه انرژی با روس‌ها داشته باشند.

بنابراین هندی‌ها در نشست تیانجین خیلی فعال‌تر و موثرتر از نشست‌های قبل حضور پیدا کردند که آن هم به دلیل فشارهای ترامپ بود که سعی داشت هند را در تنگنا قرار دهد و هندی ها در مقابل سعی داشتند این پالس را به طرف آمریکایی بدهند که علی رغم فشارها، آن‌ها می توانند گزینه‌های خود را متکثر کنند و با چینی ها همکاری داشته باشند.

پیشنهادات آقای پزشکیان در این اجلاس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در این رابطه باید به چند موضوع بپردازیم.یکی اینکه پیشنهادهایی که مطرح شد نسبت به پیشنهادی قبلی چه در شانگهای و چه در اجلاس‌های دیگر پیشنهادهای عملیاتی‌تری بودند که جالب توجه بود و چند گام جلوتر رفته بودیم. با توجه به اینکه بیشترین فشار تحریمی بر کشورمان است و سایر کشورها و اعضا اینچنین فشارهایی را تحمل نمی‌کنند و با آن روبرو نیستند. تنها کشوری که با تحریم مواجه است روسیه است که جنس تحریم آن متفاوت است و راهکارهایی که آن‌ها در نظر گرفتند خیلی متفاوت‌تر است.

یکی از پیشنهادات انجام تبادلات تجاری دو جانبه خارج از چرخه دلار و با ارزهای ملی بود که از قبل مطرح شده و بعضی از کشورها دنبال می‌کنند. به عنوان مثال روسیه و چین از حدود ۲۹۰ میلیارد دلار تبادلات تجاری که دارند ۹۰ درصد آن با ارزهای ملی آن‌ها انجام می‌شود و سایر اعضا هم با توجه به شرایط تحریمی که با آن مواجه نیستند کماکان در قالب چرخه دلار از آن استفاده می‌کنند.

پیشنهادات خوب بودند ولی با توجه به اینکه اعضا با این مشکلات مواجه نیستند به آن‌ها توجه نمی‌کنند مگر اینکه در تنگنا قرار بگیرند و مورد تحریم قرارگیرند و نتوانند از چرخه دلار استفاده کنند که به این سمت حرکت کنند. بنابراین در شرایط کنونی نمی‌توانیم امید داشته باشیم که این موضوعات در دستور کار اعضا قرار بگیرد و در قالب آن همکاری‌هایی داشته باشند.

رژه روز پیروزی چه دستاوردی داشت و حاوی چه پیغامی برای مجموعه غرب و ایالات متحده بود؟

برگزاری رژه روز پیروزی یا هشتادمین سالگرد مقاومت مردم چین در برابر تهاجم ژاپن به عنوان مکمل اجلاس تیانجین باید دیده شود و حتی مهم‌تر از آن با توجه به رژه‌ای که برگزار شد و مقاماتی که حضور داشتند و موضوعاتی که مطرح شد و حضور ما در رژه.

رژه روز پیروزی آخرین بار در سال ۲۰۱۵برگزار شد. در این مراسم دستاوردهای آفندی و پدافندی چینی‌ها نشان داده شد. خیلی از عدوات جدید را به نمایش گذاشتند. از دستاوردهای هسته‌ای خود، تسلیحات جدید در حوزه هسته‌ای، غیر هسته‌ای، دریایی و زمینی و موشک‌های هسته‌ای و دوربرد و قاره پیماهایی به نمایش گذاشتند که حاوی پیام‌هایی برای طرف آمریکایی و غربی بود. اینکه ۲۶ مهمان خارجی داشتند که کیم جونگ اون، پوتین، پزشکیان، شهباز شریف از پاکستان از مهمانان برجسته این رژه بودند. از ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و رژیم صهیونیستی دعوت نشده بود که به نظرم با وجود اینکه از ایران دعوت شده بود این موضوع پالس‌های مهمی داشت و قابل توجه بود. دبیر کل حزب آقای شی جین پینگ حضور داشتند. رهبران حزب حضو ر داشتند که اهمیت رژه را مشخص می‌کند. همه این‌ها قصد داشت پیامی را به غرب برساند و آقای ترامپ نیز در اظهار نظرات خود به وضوح اعلام کردند که رژه با شکوهی بود.

اهمیت این رژه برای ایران از اجلاس تیانجین هم بالاتر بود. با توجه به اینکه در فضای پسا جنگ ۱۲ روزه حضور داریم دعوتی که چینی‌ها از ما انجام دادند حاوی پیام‌ها و پالس‌های روشن و مشخصی بود که برای ما مهم و ارزشمند بود.

در پایان تحولات پیش روی ناظر بر سازمان و آینده این سازمان را چگونه ارزیابی می کنید؟

اجلاس تیانجین نسبت به اجلاس‌های قبل متفاوتر بود و آن هم به خواست چینی‌ها بود و با توجه به اینکه در چین برگزار شد در شرایط نظام بین المللی و تحولات کنونی و اینکه در آینده از نشست تیانجین بیشتر از توافقات و دستاوردهای این نشست، از آن به عنوان یک نقطه عطف برای حرکت به سمت چندجانبه‌گرایی و نظام چند قطبی یاد خواهند کرد. در این اجلاس توافقات و مصوبات خوبی را شاهد بودیم.

از این لحظه به بعد، از نشست تیانجین به عنوان نقطه عطف برای همکاری در فضای چند قطبی از آن یاد خواهد شد.

باتوجه به ابتکاراتی که چینی‌ها مطرح کردند، ابتکار حکمرانی جهانی، کشورهایی که در آن حضور داشتند و بر حرکت به سمت چند جانبه گرایی توافق کردند.

سازمان از همکاری‌های نظامی به سمت همکارهای اقتصادی تغییر جهت داد و موضوعات نظامی را به همکاری‌های اقتصادی ترجمه کردند.

سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک سازمان امنیت محور شروع به کار کرد ولی رفته رفته کشورها و اعضا سعی کردند خودشان را بازتولید کنند. از همکاری صرف امنیتی به همکاری اقتصادی هم حرکت کردند که در این اجلاس هم موضوعات اقتصادی مثل ایجاد بانک توسعه، همکاری در زمینه انرژی و هوش مصنوعی مطرح شد که این تغییرات روند سازمان را نشان می‌دهد که موضوع مهمی است.

حضور همزمان هند، پاکستان، ایران، روسیه و ترکیه و کشورهایی که روندساز هستند در سطح مناطق در این اجلاس اهمیت داشت.

در آینده سازمان حرف‌های بیشتری برای گفتن خواهد داشت و باید به آن توجه بیشتری شود. نشست تیانجین را باید به عنوان یک نقطه عطف در نظر بگیریم.