سیاهی تورهای سبزنما

اسارت خاک‌های رنگین کمانی

در جزیره ی هرمز، که به بهشت زمین‌شناسان مشهور است، خاک‌های رنگین کمانی و کم‌نظیر به‌طور غیرقانونی و بی‌ضابطه توسط گردشگران جمع‌آوری می‌شود. این خاک‌ها که حاصل میلیون‌ها سال فرآیند زمین‌شناسی هستند، اکنون در بطری‌های شیشه‌ای و پلاستیکی به سوغاتی بی‌ارزش تبدیل شده‌اند. غافل از اینکه این اقدام ظاهراً ساده، میراث طبیعی بی‌جانشینی را برای همیشه از بین می‌برد.

درختان حرا، این ساحل‌سازان طبیعی و تصفیه‌کنندگان آب و هوا، قربانی بی‌مبالاتی گردشگران شده‌اند. شکستن و بریدن شاخه‌های این درختان ارزشمند برای روشن کردن آتش یا ساخت کمپ، نه تنها اکوسیستم منطقه را بر هم می‌زند، بلکه حفاظت از سواحل در برابر فرسایش را نیز با مشکل مواجه می‌سازد. سواحل بکر و دست‌نخورده‌ی جنوب که زمانی مأمنی برای حیات وحش و مکانی برای آرامش بودند، اکنون به انباری از زباله‌های پلاستیکی تبدیل شده‌اند. این زباله‌ها نه تنها منظره‌ی طبیعی را مخدوش کرده‌اند، بلکه با ورود به چرخه‌ی غذایی موجودات دریایی، حیات آنان را نیز تهدید می‌کنند. مرجان‌های خلیج فارس که از غنی‌ترین و منحصر به‌ فردترین اکوسیستم‌های دریایی جهان به شمار می‌روند، به بهانه‌ی تهیه‌ی یادگاری سفر مورد تعرض قرار می‌گیرند. جدا کردن مرجان‌ها از بستر دریا، نه تنها زیبایی زیردریایی را نابود می‌کند، بلکه زیستگاه هزاران گونه‌ی آبزی را از بین می‌برد. این در حالی است که بازسازی هر سانتیمتر مربع از این مرجان‌ها به دهه‌ها سال زمان نیاز دارد.

وضعیت بحرانی جزیره شیدور

جزیره شیدور در غرب هرمزگان، که به عنوان پناهگاه حیات وحش شناخته می‌شود، اکنون با بحرانی جدی مواجه است. حضور بی‌رویه‌ی گردشگران باعث شده تا جمعیت انسان در این جزیره از تعداد پرندگان و لاک‌پشت‌های بومی پیشی بگیرد. گردشگران با قایق‌های موتوری پرسر و صدا به این جزیره می‌آیند و با برپایی کمپ‌های شلوغ و پر سر و صدا، آرامش این پناهگاه طبیعی را بر هم می‌زنند. نورهای مصنوعی که تا پاسی از شب روشن می‌مانند، مسیر لاک‌پشت‌های دریایی را برای تخم‌ گذاری منحرف می‌کند و سر و صدای ناشی از فعالیت‌های انسانی، پرندگان بومی را از آشیانه‌های خود می‌راند. سبزشویی در واقع تخریب‌های آگاهانه ناشی از بی‌‌مسئولیتی و سودجویی است، به هیچ وجه قابل چشم‌پوشی نیست. لاک‌پشت‌های دریایی که برای میلیون‌ها سال در این سواحل تخم‌ گذاری کرده‌اند، اکنون با تهدیدی جدی برای بقای نسل خود مواجه هستند.

سبزشویی در پوشش اکوتوریسم

سبزشویی در اکوتوریسم تنها به تخریب فیزیکی محدود نمی‌شود. این پدیده آسیب‌های عمیق‌تری را به همراه دارد که شاید جبران آن به این زودی‌‌ها ممکن نباشد. نخست آنکه اعتماد جوامع محلی نسبت به صنعت گردشگری از بین می‌رود. زمانی که وعده‌های حمایت از فرهنگ و اقتصاد بومی عملی نمی‌شوند، جوامع محلی نه تنها از گردشگری سودی نمی‌برند، بلکه هزینه‌های سنگین فرهنگی و محیط‌زیستی آن را نیز متحمل می‌شوند. این امر به بی‌اعتمادی و انزوای جامعه بومی منجر شده و همکاری آینده جوامع محلی با برنامه‌های توسعه‎ی گردشگری را با مشکل مواجه می‌سازد. دوم آنکه مفاهیم ارزشمند زیست‌محیطی مانند «پایداری» و «اکوتوریسم» در ذهن مخاطب به شعارهای توخالی تبدیل می‌شوند. زمانی که گردشگران مکرراً شاهد تضاد بین شعارها و فعالیت‌های عملی باشند، دیگر به هیچ یک از برنامه‌های حفاظتی اعتماد نخواهند کرد. سومین پیامد، تضعیف سیاست‌گذاری محیط‌زیستی است. هنگامی که تورهای سبزنما بدون نظارت فعالیت می‌کنند و با تبلیغات فریبنده خود گردشگران را جذب می‌کنند، نهادهای مسئول نیز در اجرای سیاست‌های حفاظتی با چالش مواجه می‌شوند. در نهایت، خطرناک‌ترین تأثیر سبزشویی، تبدیل طبیعت به کالایی مصرفی است. خاک، مرجان، سکوت شب، و حتی حضور پرندگان، همه به بخشی از «تجربه‌ی قابل فروش» بدل می‌گردند. این نگاه مصرف‌گرا، ارزش ذاتی طبیعت را نادیده گرفته و آن را به کالایی برای لذت‌جویی مالی تبدیل می‌کند.

این روند، اگر متوقف نشود، نه‌تنها به نابودی زیست‌بوم‌های منحصربه‌فرد جنوب ایران می‌انجامد، بلکه اعتبار و آینده گردشگری پایدار را نیز به خطر می‌اندازد.

سازوکاری برای ساماندهی اکوتوریسم

برای مقابله با این روند نگران‌کننده، باید اقدامات چندوجهی و فوری صورت گیرد: باید استانداردهای شفاف و دقیقی برای اکوتوریسم واقعی تدوین شود و تنها تورهایی مجوز فعالیت دریافت کنند که به این استانداردها پایبند باشند. گردشگران باید دربارهٔ رفتار مسئولانه در طبیعت آموزش ببینند و از تأثیر فعالیت‌های خود بر محیط‌زیست آگاه شوند. جوامع محلی باید به عنوان شرکای اصلی در طراحی و اجرای تورها مشارکت داده شوند و از منافع اقتصادی آن بهره‌مند گردند. نهادهای مستقل محیط‌زیستی باید بر فعالیت‌های گردشگری نظارت کنند و تورهای متخلف را شناسایی و معرفی کنند.

رسانه‌ها و فعالان محیط‌زیست باید با افشاگری درباره ی تورهای سبزنما، گردشگران را از انتخاب این تورها منصرف کنند. در نهایت اکوتوریسم واقعی، سفری است که نه‌تنها به طبیعت احترام می‌گذارد، بلکه به فرهنگ، اقتصاد و آینده ی جوامع میزبان نیز پایبند است. اگر قرار است جزایر جنوب ایران همچنان مأمن پرندگان مهاجر و لاک‌پشت‌های دریایی باقی بمانند، باید از شعار عبور کنیم و به مسئولیت بازگردیم.

آینده‌ی محیط‌زیست جنوب ایران در گرو تصمیمات و اقدامات امروز ما است. باید انتخاب کنیم که آیا می‌خواهیم میراث طبیعی بی‌نظیر این منطقه را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم، یا آن را برای لذت‌‌های آنی نابود سازیم. انتخاب با ماست.

روزنامه صبح ساحل