فرهنگی و هنری
خواندن، عملی که برای بسیاری از ما به ظاهر بدیهی و روزمره است، تاریخی طولانی و پیچیده دارد. هر صفحه‌ای که امروز ورق می‌زنیم، هر متنی که روی صفحه نمایش گوشی اسکرول می‌کنیم و حتی هر پیامی که در شبکه‌های اجتماعی میخوانیم، ادامه‌ی راهی است که از هزاران سال پیش آغاز شده است. راهی که از مکالمات فلسفی سقراط و شاگردانش شروع شد و تا عصر توییتر و پیام‌های کوتاه و لحظه‌ای امتداد یافته است. کتاب «قدرت خواندن: از سقراط تا توییتر» اثر فرانک فوردی، جامعه‌شناس و متفکر معاصر بریتانیایی، تلاشی است برای روایت این سیر تاریخی-فرهنگی و نشان دادن اینکه خواندن فقط مهارتی فردی یا ابزاری آموزشی نیست، بلکه پدیده‌ای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است که همواره در شکل دادن به جهان و هویت انسان نقشی بنیادی داشته است.
خواندن به مثابه کنش اجتماعی
فوردی در آغاز کتاب، با رد نگاه صرفا ابزاری به خواندن، بر این نکته تاکید می‌کند که خواندن چیزی فراتر از رمزگشایی از حروف است. او خواندن را کنشی می‌داند که در بستر اجتماع و فرهنگ معنا می‌یابد. به همین دلیل، در نگاه او، هر دوره‌ی تاریخی نوع خاصی از خواندن را برجسته کرده است. از خواندن شفاهی و جمعی در میدان‌های آتن باستان گرفته تا خواندن فردی و خلوتی که با اختراع چاپ در رنسانس رواج یافت و در نهایت خواندن سریع، پراکنده و چند وظیفه‌ای در عصر دیجیتال.
این نگاه فوردی به ما یادآوری می‌کند که آنچه امروز طبیعی می‌پنداریم مثلا اینکه کتاب را در سکوت، تنهایی و با تمرکز میخوانیم، در واقع محصول تحولات تاریخی خاصی است و می‌تواند در آینده تغییر کند.
او نشان می‌دهد که شیوه‌های خواندن نه تنها بازتاب شرایط اجتماعی‌اند، بلکه خودشان نیز در تغییر آن شرایط نقش داشته‌اند.
از سقراط و شفاهیت تا گوتنبرگ و سواد همگانی
یکی از فصل‌های جذاب کتاب، بررسی نسبت سقراط و خواندن است. سقراط خود، بر خلاف شاگردش افلاطون، علاقه‌ای به نوشتن و خواندن نداشت و معتقد بود که نوشتن حافظه را ضعیف و گفتگو را سطحی می‌کند. او حقیقت را در تعامل زنده و پرسش و پاسخ شفاهی می‌جست. اما با گذر زمان، نوشتن و خواندن به تدریج جایگاه محوری یافتند. فوردی این انتقال را صرفا تغییر ابزار نمی‌بیند، بلکه تحولی بنیادین در نوع تفکر و ارتباط انسانی می‌داند. اختراع چاپ توسط گوتنبرگ در قرن پانزدهم نیز نقطه عطفی دیگر است. چاپ، امکان تکثیر سریع متن و در نتیجه دسترسی بیشتر به آن را فراهم کرد. خواندن از امتیازی اشرافی و روحانی به فعالیتی همگانی‌تر بدل شد. این تغییر، نه تنها بر آموزش و علم، بلکه بر سیاست و دین نیز تاثیر گذاشت؛ اصلاح دینی پروتستانتیسم بدون گسترش چاپ و خواندن عمومی غیرممکن بود.
خواندن و فردیت مدرن
فوردی در بخش‌‌های میانی کتاب، بر نقش خواندن در شکل گیری «فردیت مدرن» تاکید می‌کند. با افزایش دسترسی به کتاب‌ها، افراد فرصت یافتند در خلوت خود بیندیشند، نقد کنند و هویت فردی بسازند. رمان، به‌ویژه در قرن هجدهم و نوزدهم، نقشی بی‌بدیل در این روند داشت. خواننده با شخصیت‌های داستانی همذات پنداری می‌کرد و تجربه‌ای ذهنی و عاطفی می‌یافت که در فضای جمعی یا شفاهی امکان‌پذیر نبود. این فردیتِ برآمده از خواندن، البته پیامدهای اجتماعی نیز داشت.
افراد باسواد به کنشگران سیاسی و اجتماعی بدل شدند و توانستند روایت‌های رسمی را به چالش بکشند. از نگاه فوردی، خواندن همیشه قدرتی دوگانه داشته است: هم ابزاری برای انضباط و کنترل اجتماعی بوده (مثلا آموزش اجباری و کتاب‌های درسی دولتی) و هم وسیله‌ای برای کنش‌های اجتماعی.
از روزنامه تا توییتر
کتاب فوردی از قرن نوزدهم به بعد، به بررسی رسانه‌های جمعی می‌پردازد: روزنامه‌ها، مجلات و سپس رسانه‌های دیجیتال. او نشان می‌دهد که چگونه روزنامه‌خوانی، به‌ویژه در قرن نوزدهم، نوعی هویت جمعی و شهروندی پدید آورد.
فرد با خواندن اخبار، خود را بخشی از جامعه‌ای بزرگ‌تر حس می‌کرد. اما با ورود به عصر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، الگوی خواندن بار دیگر دگرگون شد. اکنون با انبوهی از متون کوتاه، پراکنده و اغلب سطحی مواجهیم.
فوردی این تحول را با نگاهی انتقادی می‌بیند: خواندن در عصر توییتر به‌جای تعمق و تامل، بیشتر بر سرعت و واکنش فوری استوار است. این تغییر، پرسشی مهم پیش می‌آورد: آیا در چنین شرایطی هنوز می‌توان از قدرت رهایی‌بخش خواندن سخن گفت؟
خواندن در بحران
یکی از بحث‌های محوری فوردی، نگرانی از بحران خواندن در دوران معاصر است. او به آمارها و پژوهش‌هایی اشاره می‌کند که نشان می‌دهند مردم کمتر کتاب می‌خوانند یا تمرکزشان در مطالعه کاهش یافته است. اما فوردی، برخلاف برخی بدبینان، بر این باور است که ما نه با مرگ خواندن، بلکه با بازتعریف خواندن روبه‌رو هستیم.
خواندن در فضای دیجیتال، گرچه کیفیتی متفاوت دارد، اما همچنان شکل مهمی از تعامل با متن و معناست. به بیان دیگر، چالش امروز این نیست که مردم نمی‌خوانند، بلکه این است که چه می‌خوانند، چگونه می‌خوانند و چه تاثیری بر هویت فردی و جمعی آنان می‌گذارد.
اهمیت کتاب برای جامعه امروز
اگر این پرسش‌ها را به زمینه‌ی فرهنگی ایران بیاوریم، کتاب فوردی اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. جامعه‌ی ما از یک سو با سنتی دیرپا از خواندن متون کلاسیک، دینی و ادبی رو به روست، و از سوی دیگر با موج عظیم خواندن دیجیتال در شبکه‌های اجتماعی. شکاف میان این دو، خود را در سبک زندگی، گفتمان‌های سیاسی و حتی شیوه‌ی تفکر جوانان نشان می‌دهد. فوردی در کتابش ابزاری نظری به ما می‌دهد تا بفهمیم چرا نسل‌های جدید بیشتر به خواندن کوتاه و تصویری گرایش دارند و چرا هنوز نهادهایی مانند مدرسه یا دانشگاه بر خواندن عمیق و خطی تأکید می‌کنند. این تضاد، اگر درک نشود، به سوء تفاهم‌های فرهنگی و شکاف میان نسل‌ها می‌انجامد.
خواندن به مثابه مقاومت
یکی از ایده های امیدبخش فوردی، تاکید بر ظرفیت خواندن برای مقاومت است. حتی در جهانی که متن‌ها کوتاه، سطحی و پراکنده‌اند، هنوز امکان آن وجود دارد که خواندن به ابزاری برای پرسشگری، نقد قدرت و بازاندیشی در زندگی بدل شود. تاریخ نشان داده است که مردم در شرایط سخت، همواره راهی برای خواندن متون متفاوت پیدا کرده‌اند. برای جامعه‌ای مانند جامعه ما ، که تجربه‌های متعددی از محدودیت فرهنگی را پشت سر گذاشته، این ایده اهمیت دارد: خواندن می‌تواند همچنان عرصه‌ای برای آفرینش کنش جمعی و پرسشگری باشد، حتی اگر در قالب‌های تازه‌ای مانند وبلاگ، پست شبکه‌های اجتماعی یا کتاب‌های الکترونیک باشد.
سبک نگارش
از نظر سبک، فوردی با نثری روان و ترکیبی از تاریخ، جامعه‌شناسی و فلسفه، روایت خود را پیش می‌برد. کتاب نه یک متن صرفا دانشگاهی است و نه کاملا عامه پسند بلکه در مرزی میان این دو قرار دارد. خواننده‌ی علاقه‌مند به مباحث فرهنگی و اجتماعی می‌تواند بدون دشواری خاصی از کتاب بهره ببرد، در حالی که پژوهشگر علوم انسانی نیز نکات تازه و قابل استنادی در آن خواهد یافت. ترجمه‌ی فارسی کتاب (که در سال‌های اخیر منتشر شده) با زبانی قابل فهم و دقیق، این دسترسی را برای مخاطب فارسی زبان فراهم کرده است. در عین حال، مانند هر متن ترجمه‌شده، خواندن نسخه‌ی اصلی برای کسانی که به زبان انگلیسی مسلط‌اند، لایه‌های بیشتری از دقت و ظرافت نویسنده را آشکار می‌کند.
چرا باید این کتاب را بخوانیم؟
کتاب «قدرت خواندن: از سقراط تا توییتر» بیش از آن که تاریخچه‌ای خطی از خواندن باشد، تاملی است بر معنای فرهنگی و اجتماعی این کنش.
فوردی به ما یادآوری می‌کند که خواندن همواره بیش از یک مهارت بوده است: خواندن ابزاری است برای ساختن خویشتن، برای نقد وضع موجود و برای ارتباط با جهانی بزرگ‌تر. در زمانه‌ای که گاه تصور می‌کنیم همه‌چیز به سرعتِ پیام‌های کوتاه فروکاسته شده، این کتاب فرصتی است تا دوباره به نقش خواندن در زندگی خود بیندیشیم. شاید لازم نباشد خواندن را به گذشته‌ی طلایی‌ای که دیگر بازنمی‌گردد محدود کنیم. بلکه باید بپذیریم که خواندن در حال دگرگونی است و پرسش اصلی این است: ما در این دگرگونی چه نقشی ایفا می‌کنیم و چه کیفیتی از خواندن را پرورش می‌دهیم؟ به تعبیر فوردی، خواندن همیشه قدرت داشته است؛ قدرتی که می‌تواند برای سلطه یا برای آزادی به کار رود. کتاب او از ما می‌خواهد این قدرت را بشناسیم، بازاندیشی کنیم و در جهت پرورش جامعه‌ای آگاه‌تر، عمیق‌تر و انسانی‌تر به کار گیریم.
روزنامه صبح ساحل
جدیدترین اخبار
فراخوان مسابقه ملی داستان نویسی میلاد نور
درب خروج خودروی آتش‌نشانی، سال‌هاست قفل مانده
دور مثبت بورس ادامه دارد
تیم ملی تنیس روی میز زنان سهمیه جهانی گرفت
هشدار سطح زرد هواشناسی
مقامات هرمزگانی داوطلب حضور در انتخابات شورا‌ها استعفا دهند
تیم ملی کاراته بدون مربی راهی فرانسه شد
کشف دستگاه استخراج رمز ارز قاچاق در بستک
هشدار پلیس فتا: پیامک‌های قطع برق جعلی است
حادثه دوباره در گردنه حوالی روستای کشپیری – محور میناب به بشاگرد
برگزاری صبحگاه نیروهای یگان حفاظت بندر شهید باهنر
شاگردان امیر قلعه‌نویی پیراهن سفید بر تن می کنند
کارت بازی بازیکن خارجی پرسپولیس صادر شد
زیدان: قطعا به عنوان سرمربی به فوتبال بازخواهم گشت
استخدام مدیر مالی در فروشگاه گامبرون
