پیچ تاریخی لبنان

چه زمینه ها و عواملی منجر به تصمیم اخیر دولت لبنان در تصویب طرح خلع سلاح حزب الله شده؟

مصوبه اخیر دولت لبنان درمورد خلع سلاح حزب الله یک طرح آمریکایی است که با فشار آمریکا و مشخصا آقای تام باراک فرستاده ویژه آمریکا به تصویب رسید.این طرح خواستار خلع سلاح حزب الله است و در ازای آن هم اسرائیل باید از مناطق پنج گانه ای که در جنوب لبنان اشغال کرده خارج شود و به تجاوزات خود علیه لبنان خاتمه دهد.گرچه دولت لبنان این طرح را تصویب کرده است اما در طرف مقابل اسرائیل هیچ اظهار نظری درباره تایید این طرح ارائه نکرده است و اعلام نکرده که پایبند است به خروج از جنوب لبنان و پایان دادن به تعهدات خود. تردیدهای زیادی وجود دارد که اسرائیل در برهه کنونی حاضر به خروج از لبنان و خاتمه تجاوزات خود هست یا نه. در واقع طرح خلع سلاح حزب الله و مطرح شدن آن در زمان کنونی پیامد جنگ اخیر اسرائیل و حزب الله است. در آن جنگ اسرائیل ضربات بزرگی به حزب الله وارد کرد و نمی توانیم کتمان کنیم که حزب الله در جریان این جنگ و ضرباتی که در عرصه نظامی و تشکیلاتی به این سازمان وارد شد ضعیف‌تر از قبل شد. در عرصه سیاسی هم پیامدهای آن را دیدیم که متعاقب این جنگ فضای سیاسی لبنان شاهد تغییراتی بود. رئیس جمهور و نخست وزیری روی کار آمدن که کاملا مورد حمایت آمریکا بودند و عملا متعهد به اجرای خواسته های آمریکا هم شدند و به دنبال تضعیف حزب الله در عرصه نظامی و میدانی برآمدند و تلاش کردند در عرصه سیاسی نیز طرح خلع سلاح حزب الله را پیش بگیرند. در واقع هدف کلان از این طرح همان تغییر نظم منطقه ای است که اسرائیل و آمریکا به دنبال تحقق آن هستند.روندی که از حدود یکسال پیش آغاز شده و اسرائیل تلاش کرده که به رغم ضرباتی که از محور مقاومت در جریان عملیات هفتم اکتبر متحمل شد، آن را جبران کند و به سمت تضعیف محور حرکت کند.این طرح را باید در کنار طرح های دیگری از جمله انحلال حشدالشعبی عراق یا حمله به ایران و حملات گسترده اسرائیل به غزه تحلیل کنیم که همه این موارد تلاشی است از جانب اسرائیل و آمریکا برای تغییر در نظم منطقه ای و دادن دست برتر به اسرائیل برای تعیین معادلات امنیتی و نظامی در منطقه.

حزب الله به رغم اینکه در جنگ اخیر ضرباتی را متحمل شد اما همچنان بقای خود را حفظ کرد و همچنان دارای زرادخانه های تسلیحاتی مهمی است بویژه اینکه در کنار اسرائیل است و می تواند تهدیدی برای اسرائیل باشد. به همین خاطر اسرائیل و آمریکا به دنبال این هستند که به کمک و پشتیبانی نیروهای متحد خود در داخل لبنان، پروژه خلع سلاح حزب الله را عملیاتی کنند تا اینکه بتوانند پروژه نهایی خود را به سرانجام رسانند زیرا تا کنون عملا پروژه تضعیف حزب الله بصورت ناتمام اجرا شده و شرط آن این است که حزب الله بصورت کامل خلع سلاح شود.

باید این موضوع را در نظر داشت که حزب الله به لحاظ تشکیلاتی و قدرت نظامی قویترین سازمان در محور مقاومت است و برای اسرائیل و آمریکا مهم است که این پروژه خلع سلاح به صورت کامل اجرا شود.

اساسا چرا موضوع سلاح حزب‌الله در لبنان مناقشه‌آمیز شده است و در این سال‌ها چرا حل نشده است؟

برای تحلیل وضعیت سلاح حزب الله و دلایل شکل‌گیری آن و اینکه این مناقشه چرا ادامه پیدا کرد باید به تاریخ برگردیم.حدود پنج دهه قبل زمانی که لبنانی ها با اشغال‌گری اسرائیل روبرو می‌شوند، در شرایطی که دولت و نهاد ارتش در این کشور به شدت ضعیف بود و عملا توانایی مقابله با دشمن متجاوز را نداشت، مردم در مناطق جنوب لبنان که عمدتا شیعه بودند دست به سلاح بردند.هسته های اولیه مقاومت تشکیل شد و بعد از آن سازمان‌هایی شکل گرفت از جمله جنبش امل و بعدها از دل جنبش امل، حزب الله شکل گرفت.در واقع سلاح حزب الله بازتابی از ضعف نهاد دولت و ارتش در لبنان بوده و طی پنج دهه اخیر مهمترین و موثرترین قدرت در مقابل تهدیدات خارجی از جمله اشغالگری اسرائیل و تهدیدات اسرائیل و همینطور مقابله با گروه‌های تکفیری در یک دهه اخیر بوده است.در واقع ما شاهد این وضعیت هستیم که عملا ارتش لبنان نتوانسته در سال‌های اخیر توانایی خود را برای دفاع از سرزمین نشان دهد و سلاح حزب الله از این منظر توانسته مشروعیت و موثر بودن خود را حفظ کند.بعد از جنگ های داخلی در لبنان که از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۰ شکل گرفت توافق طائف بین گروه‌های مختلف لبنانی ایجاد شد که بر اساس این توافق قرار بود همه گروه‌های شبه نظامی در لبنان منحل شوند و سلاح‌های خود را تقدیم ارتش کنند به جز سلاح مقاومت یعنی سلاحی که متوجه اشغالگری اسرائیل است. زیرا در آن سال‌ها لبنان هنوز در اشغال اسرائیل بود و در طول این دوران هم موضوع سلاح حزب الله چون در مقابل دشمن خارجی قرار گرفته بود همیشه مشروع بود و در بیانیه‌هایی که دولت‌های لبنان در ابتدای کار خود منتشر می کردند اشاره به موضوع مقاومت و مشروعیت مقاومت در مقابل اسرائیل می شد.با این حال بعد از سال ۲۰۰۶ مناقشه ای در لبنان شکل گرفت که با توجه به اینکه در سال ۲۰۰۰ اسرائیل از لبنان خارج شده و عقب‌نشینی کرده و جنوب لبنان آزاد شده است، حزب الله باید سلاح خود را تحویل دهد. با این حال در آن دوره حزب الله اعلام می‌کرد هنوز بخش‌هایی از لبنان تحت اشغال است و سلاح مقاومت تا پایان اشغالگری بصورت کامل و همینطور به عنوان ابزار قدرتی در مقابل اسرائیل باید در دست مقاومت باشد و برای لبنان قدرت زایی کند.این مناقشه طی دو دهه اخیر ادامه داشت و موافقان و مخالفان زیادی داشت اما نتوانست در دو دهه اخیر الگویی شکل بگیرد که مورد موافقت هر دو طرف یعنی موافقان و مخالفان باشد.به هر حال مخالفان حرف‌هایی دارند از جمله اینکه سلاح باید در دست ارتش باشد اما طرف مقابل معتقدند که ارتش توان لازم و کافی را برای دفاع از سرزمین ندارد و مقاومت باید به عنوان عنصر قدرت در لبنان حفظ شود.

مصوبه‌ای که در دولت لبنان مطرح شده است، موضوع سلاح مقاومت را به جای اینکه در چارچوب یک توافق جمعی قرار دهد به سمت نوعی حل و فصل مساله از طریق تصمیمات یکجانبه برد و این می تواند برخلاف سنت سیاسی در لبنان باشد که بر اساس میثاق ملی لبنان باید مسائل مورد اختلاف در چارچوب یک توافق جمعی و گفتگو شکل گیرد و راه‌حل‌های یک طرفه می‌تواند به توازن در این کشور آسیب بزند و برخلاف ثبات و امنیت برای لبنان باشد.

در شرایط کنونی باید در نظر داشته باشیم که لبنان بعد از جنگ اخیر مجدد در اشغال اسرائیل قرار گرفت و اسرائیل همچنان حملات خودش را دارد و با توجه به اینکه هیچ تضمینی وجود ندارد که اسرائیل به این حملات و اشغالگری خود پایان دهد، خلع سلاح حزب‌الله می‌تواند لبنان را بصورت کامل بی‌دفاع کند و ضربه‌پذیری آن را بیشتر کند و خطری برای ثبات لبنان باشد.

آیا ارتش لبنان می‌تواند حزب‌الله را خلع سلاح کند و در غیر اینصورت چه سناریوهایی برای آینده لبنان و اجرای این پروژه وجود دارد؟

ارتش لبنان اگر بخواهد به زور متوسل شود در شرایطی که حزب الله هم بصورت کامل با موضوع خلع سلاح مخالفت کرده، معنای آن این است که لبنان وارد نوعی فضای جنگ و درگیری داخلی می شود.به نظر من رخ دادن این موضوع بعید است.به هر حال مطابق طرح آقای تام باراک، لبنان در مرحله اول باید تعهد برای خلع سلاح حزب الله را اعلام کند که از طریق مصوبه اخیر اتفاق افتاد. در مقابل هم اسرائیل باید برای خروج از لبنان و پایان تجاوزاتش متعهد شود. طرف لبنانی به تعهداتش عمل کرد اما طرف اسرائیلی به تعهداتش عمل نکرد و این می تواند مانعی باشد برای اینکه موضوع خلع سلاح حزب الله به مرحله اجرایی به‌صورتی که ارتش علیه حزب الله به سمت استفاده از زور برود، حرکت نکند و می تواند شرایط به سمتی برود که این وضعیت شکننده همچنان ادامه داشته باشد.یعنی فشارهای آمریکا و اسرائیل علیه لبنان ادامه داشته باشد ولی در عین حال ارتش هم به سمت گام عملی حرکت نکند و همین وضعیت ناپایدار و شکننده ادامه داشته باشد.

از سمت دیگر یکی از احتمالات این است که طرف‌های لبنانی برای حل مساله سلاح وارد گفتگو شوند.اگر چه این سناریو را برای لبنان مطلوب می‌دانم اما بسیار بعید می‌دانم که محقق شود به این جهت که ما شاهد فشارهای بی سابقه آمریکا و اسرائیل هستیم و بعید است که آن ها بپذیرند که طرف های لبنانی بخواهند وارد نوعی فضای گفتگو شوند که از طریق این نوعی توافق بینابینی شکل بگیرد.

یکی دیگر از احتمالاتی که مطرح است این است که اسرائیل مجددا دست به اقدامی علیه حزب الله بزند یعنی بعد از اینکه احتمالا طرف های لبنانی و ارتش لبنان نتوانست در عمل سلاح حزب الله را بگیرد، اسرائیل مجددا حمله گسترده تری را علیه حزب الله انجام دهد و حتی در مناطق دیگر از جمله در شرق لبنان شاهد تحرکات گروه‌های تکفیری علیه لبنان باشیم که هدف از آن تضعیف بیشتر حزب الله در عرصه میدانی است.این هم یکی از احتمالاتی است که احتمال وقوع آن زیاد است.

یکی از موضوعات دیگر این است که اگر فشارها علیه حزب الله زیاد شود در شرایطی که حزب‌الله در این مدت هشت، نه ماه اخیر بعد از اجرای آتش بس که در برابر حملات اسرائیل خویشتنداری کرده است، این احتمال مطرح است که این بار حزب‌الله دست به اقدامی علیه اسراییل بزند تا بتواند کارایی سلاح خود را نشان دهد و خود را از لاک دفاعی خارج کند.به هر حال فضای لبنان بسیار فضای حساس و پرتنشی است و هر لحظه این احتمال وجود دارد که فضای داخلی در این کشور متشنج شود و یا شاهد اقدامی از سمت اسرائیل علیه لبنان باشیم.

ارزیابی شما از موضع ایران در قبال طرح خلع سلاح حزب الله چگونه است؟

حزب الله نزدیکترین متحد در منطقه به ایران است.چه به لحاظ راهبردی و چه به لحاظ ایدئولوژیک حزب الله بسیار به ایران نزدیک است و با توجه به تقابل ایران با اسرائیل، وضعیت حزب الله و توانمند بودن حزب‌الله در نزدیک مرزهای اسرائیل می تواند برای ایران هم ابزار موثری برای توازن‌بخشی در مقابل اسرائیل باشد.با توجه به اینکه روند تضعیف ایران و متحدانش در منطقه بویژه طی یکسال اخیر آغاز شده است و تحولاتی مثل افزایش حملات نظامی علیه غزه و پیشبرد طرح هایی مثل خلع سلاح حزب الله و فشارها نسبت به حشدالشعبی به عراق برای انحلال و همینطور تحولاتی مثل سقوط بشار اسد در سوریه رخ داده و در ادامه حمله اخیر اسرائیل به ایران، ایران نگران این است که این دومینو بخواهد همچنان پیش برود.در شرایط کنونی که آمریکا به شدت برای خلع سلاح حزب الله و انحلال حشدالشعبی فشار می آورد، ایران بسیار با دقت تحولات را دنبال می کند. با وجود اینکه ابزارهای اندکی برای دفاع و حمایت از گروه‌های متحد خود در منطقه دارد اما تلاش می کند با همین اندک ابزارهای موجود، دست کم از لحاظ سیاسی بتواند حمایت خود را از آن ها داشته باشد تا اینکه این گروه‌ها بتوانند موجودیت و بقای خود را حفظ کنند و از این مرحله سخت و دشوار خارج شوند. زیرا این نگرانی برای ایران وجود دارد که در صورتیکه این گروه‌ها ضعیف شوند و به نوعی توانمندی نظامی اش از بین برود اسرائیل و آمریکا میل و انگیزه بیشتری برای حمله دوباره به ایران خواهند داشت.زیرا ایران را در آن شرایط ضربه‌پذیرتر می دانند چون متحدانش ضغیفتر شده‌اند. بنابراین حساسیت ایران نسبت به وضعیت کنونی بسیار زیاد است و به دلیل همین حساسیت بود که ما شاهد این بودیم که اولین پرونده ای که آقای علی لاریجانی دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی پیگیری کرد موضوع تحولات عراق و لبنان بود که باعث این شد که اخیرا به این دو کشور سفر کند.این نشان از جدیت و اهمیت این تحولات برای ایران دارد.