چیا، مفید یا مضر؟

حواس‌تان به حساسیت باشد

بذر چیا ( Salvia hispanica) با وجود فواید تغذیه‌ای، می‌تواند سلامت افراد را به خطر بیندازد. از جمله عوارض احتمالی آن می‌توان به ایجاد واکنش‌های آلرژیک، خفگی، مشکلات گوارشی و تداخل با داروها اشاره کرد. بذر چیا به دلیل اینکه منابع خوبی از فیبر، پروتئین، کلسیم، منیزیم و اسیدهای چرب امگا 3 گیاهی دارد، مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از افراد بذر چیا را به غذا یا حتی نوشیدنی‌های خود اضافه می‌کنند هر چند بافت دانه‌دار و ژله‌ای آن، چندان مورد پسند برخی از افراد نیست با این حال طرفداران زیادی دارد. آن دسته از افرادی که به بذر چیا حساسیت دارند، باید از مصرف آن خودداری کنند. چنانچه پس از مصرف، بنا بر هر علت واکنش آلرژیک شدید به همراه علائمی چون خارش، کهیر و تنگی نفس شدید ایجاد شد، باید فورا به پزشک مراجعه کرد. در برخی موارد واکنش‌های آلرژیک ممکن است با علائمی چون سرگیجه، اگزما و ضایعات خارش‌دار روی دست و ورم صورت همراه باشد که البته این موارد یاد شده، نادر محسوب می‌شوند. آلرژی به کنجد و بذر چیا می‌توانند به یکدیگر مرتبط باشند به طوری‌که آن دسته از افرادی که به کنجد حساسیت دارند، ممکن است به بذر چیا نیز حساسیت داشته باشند.

خفگی با یک بذر!

مصرف مقادیر زیاد چیا به صورت خشک می‌تواند باعث خفگی شود. احتمال بروز این مسئله در افرادی که به مشکل در بلع (دیسفاژی) یا سابقه انسدادی مری مبتلا هستند، بیشتر است. بذر چیا قادر است تا 27 برابر وزن خود آب جذب کند. به همین دلیل خوردن آن به صورت خشک و سپس نوشیدن آب، می‌تواند باعث انبساط و گیر کردن بذرها در مری و در نهایت خفگی شود. با وجود اینکه مصرف بذر خشک احتمال خفگی را به همراه دارد، مصرف خیس شده این دانه برای افراد دچار مشکل بلع یا سابقه انسدادی مری، خطر چندانی ندارد. برای این منظور باید بذر چیا را پیش از مصرف خیس کرد تا پیش از مصرف به خوبی منبسط شود. بذر چیا باید به مدت چند ساعت یا یک شب در یخچال خیس بخورد و بعد مصرف شود.

داروها شوخی ندارند

فیبر محلول و ترکیبات موجود در بذر چیا، بر نحوه جذب و استفاده بدن از برخی داروها می‌تواند اثر بگذارند. ترکیبات موجود در بذر چیا مانند فیبر محلول، بر نحوه جذب یا استفاده بدن از برخی داروها ممکن است اثر بگذارد.

برای مثال، بذر چیا می‌تواند با کند کردن جذب کربوهیدرات، قند خون را پایدار نگه دارد. اگر مقادیر زیادی بذر چیا با داروهای دیابت یا برخی مکمل‌ها (بربرین یا دارچین) مصرف شود، ممکن است اثرات آن‌ها تشدید شود که این مسئله مشکلات زیادی را می‌تواند ایجاد کند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که بذر چیا فشار خون را کاهش می‌دهد. با این حال فیبر محلول موجود در بذر چیا ممکن است جذب برخی داروها را کند کرده و به طور بالقوه اثربخشی آن‌ها را کاهش دهد. بین مصرف بذر چیا و داروهای فشار خون، بهتر است چند ساعت فاصله باشد تا مشکلی ایجاد نشود. بذر چیا منبع گیاهی قابل توجهی از اسیدهای چرب امگا 3 محسوب می‌شود. دوزهای بالای این اسیدها می‌توانند لخته شدن خون را به تاخیر بیندازند و ممکن است اثر داروهای رقیق کننده خون را تقویت کنند. با توجه به این مسئله، بیمارانی که از داروهای رقیق کننده خون استفاده می‌کنند برای مصرف چیا باید حتما با پزشک خود مشورت داشته باشند. بین بذر چیا و برخی مواد معدنی ممکن است تداخل ایجاد شود. فیبر و اسید فیتیک (یک ضد مغذی) موجود در چیا، جذب مکمل‌های روی، کلسیم و آهن را کاهش می‌دهد. برای کاهش تداخلات، بذر چیا و مکمل‌ها باید به صورت جداگانه مصرف شوند. بذر جوانه زده چیا یا به خوبی خیساندن آن پیش از مصرف، میزان اسید فیتیک آن را کاهش می‌دهد.

فیبر هم حدی دارد!

بذر چیا در هر وعده حدود 28 گرمی، نزدیک به 10 گرم فیبر فراهم می‌کند که این مقدار تقریبا 40 درصد از فیبر روزانه توصیه شده برای زنان و بیش از 30 درصد از نیاز روزانه برای مردان است و فیبر بالایی محسوب می‌شود. فیبر بیش از حد و فراتر از میزان توصیه شده روزانه، در جذب مواد معدنی مانند کلسیم، روی و آهن تداخل ایجاد خواهد کرد. دلیل بروز این مشکل این است که فیبر محلول و موسیلاژ (ماده‌ای لزج و چسبناک) موجود در چیا، یک ژل غلیظ و چسبناک در دستگاه گوارش تشکیل می‌دهند و مانع جذب مواد مغذی می‌شوند. مطالعات آزمایشگاهی کاهش مواد مغذی را با انواع خاصی از فیبرهای رژیمی نشان می‌دهند. با این حال نتایج مطالعات انسانی متغییر است. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که فیبر، جذب مواد معدنی را افزایش می‎‌دهد در حالی‌که که مطالعات دیگر تاثیر منفی فیبر بر جذب را مطرح می‌کنند. این تفاوت ممکن است به نوع فیبر و میزان بذر چیای مصرفی بستگی داشته باشد.

تاثیری روی گوارش دارد؟

همان‌طور که اشاره شد بذر چیا مقدار قابل توجهی فیبر دارد. فیبر کافی در پیشگیری از یبوست و رفع آن، نقش مهمی را ایفا می‌کند. با این حال مصرف مقادیر زیادی فیبر باعث مشکلات گوارشی مانند نفخ، گاز و درد شکم خواهد شد.

افزودن فیبر به رژیم غذایی باید به صورت کم کم شروع شود سپس به تدریج افزایش بیاید تا عوارض ناشی از آن، به حداقل ممکن برسد. نوشیدن آب برای کمک به نظم حرکات روده و جلوگیری از هر گونه تاثیرات نامطلوب نیز ضروری است.

افراد مبتلا به بیماری التهابی روده ( IBD ) ممکن است لازم باشد در طول دوره‌های شعله‌ور شدن بیماری، میزان فیبر مصرفی خود را محدود کنند. با این حال بذر چیا به دلیل پروتئین، فیبر و امگا 3 بالا در دوره‌های بهبودی توصیه می‌شود که البته برای این منظور مشورت با پزشک ضروری است. برخی تحقیقات، ارتباطی بین رژیم غذایی سرشار از فیبر و امگا 3 با کاهش خطر ابتلا به بیماری التهابی روده را نشان می‌دهند.

چیا و سرطان پروستات

بر اساس تحقیقات فعلی، بذر چیا ممکن است خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش یا کاهش دهد. تاثیر آن بر سرطان به دلیل آلفا-لینولنیک اسید (نوعی اسید چرب) است. بذر چیا منبع مهمی از اسید چرب آلفا-لینولنیک به حساب می‌آید، به طوری که هر 2 و نیم قاشق غذاخوری از آن تقریبا 5 گرم از این اسید چرب را دارد. در یک بازبینی از مطالعات متعدد، مشخص شد که افزایش آلفا-لینولنیک اسید، خطر ابتلا به سرطان پروستات را کمی بالا می‌برد. با این حال مطالعات دیگر گزارش داده‌اند که خطر ابتلا به سرطان پروستات با افزایش مصرف این اسید چرب کاهش می‌یابد. با توجه به اینکه مطالعات در این زمینه به یک نتیجه قطعی نرسیده است، در مصرف بذر چیا نباید افراط کرد. علاوه بر این، آن دسته از مردان که مستعد ابتلا به سرطان پروستات هستند، باید زیر نظر پزشک از این بذر استفاده کنند.

زنگ خطر برای مشکلات کلیوی

با وجود اینکه مصرف چیا در مقادیر کم خطر چندانی ندارد، اما مبتلایان به بیماری مزمن کلیوی باید در مورد میزان مصرف آن احتیاط کنند. هر وعده 2 و نیم قاشق غذاخوری بذر چیا حاوی 115 میلی‌گرم پتاسیم و244 میلی‌گرم فسفر است. مصرف پتاسیم و فسفر در افراد دارای بیماری کلیوی باید به دقت کنترل شوند. برای مثال، افرادی که بیماری کلیوی دارند ممکن است نیاز به محدود کردن مصرف روزانه فسفر خود به 800 تا هزار میلی‌گرم داشته باشند. در این حالت یک وعده بذر چیا حدود 30 درصد از فسفر مورد نیاز را تامین می‌کند. آن دسته از افرادی که سابقه سنگ کلیه از نوع اگزالات کلسیم را دارند، باید در مصرف بذر چیا احتیاط کنند. بذر چیا سرشار از اگزالات ( ترکیبی که به کلسیم متصل شده و سنگ تشکیل می‌دهد) است.

حد مجاز مصرف چیا

به طور کلی، مصرف بیش از حد چیا خطرناک است و باید به این مسئله توجه شود. مقدار استاندارد هر وعده بذر چیا حدود 28 گرم است که تقریبا معادل 2 و نیم قاشق غذاخوری می‌شود. البته در افراد بیمار، مصرف باید حتما با مشورت پزشک باشد. چنانچه در یک وعده یک سوم فنجان بذر چیا مصرف شود، حدود 20 گرم فیبر دارد که برابر 60 تا 80 درصد نیاز روزانه است. این مقدار یک وعده بسیار بزرگ محسوب می‌شود و به احتمال زیاد باعث عوارض جانبی مانند ناراحتی شدید شکم خواهد شد.