بازار کار بی‌نیرو

در نتیجه اخراج نیروی کار خارجی نه تنها کمکی به اشتغال شهروندان ایرانی نخواهد کرد؛ بلکه در میان‌مدت می‌تواند منجر به تعطیلی بنگاه‌های صنعتی و بیکاری گسترده شود. گفتنی است؛ تا قبل از اخراج گسترده مهاجرین، در ۱۵ استانی که اتباع افغانستانی به طور قانونی حضور داشتند؛ نرخ بیکاری به طور محسوسی کمتر از دیگر استان‌ها بود. به عبارت دیگر مهاجران افغانستانی، نیروی بی‌صدای بازار کار ایران‌ هستند و از آنجایی که اقتصاد ایران در آستانه ورود به دوره‌ای از کمبود مزمن نیروی انسانی قرار دارد؛ اخراج بی‌رویه این افراد می‌تواند به بازار کار ایران لطمه وارد کند. البته لازم به ذکر است که جنگ ۱۲ روزه تحمیلی شرایطی را پیش آورد که مصلحت کلی کشور به اخراج گسترده مهاجرین افغانستانی منجر شد و قطعا امنیت ملی بر اقتصاد تقدم دارد و بررسی آماری این مقاله به معنای خدشه وارد کردن بر این واقعیت انکارناپذیر نیست و قطعا حضور غیر قانونی و بیش از حد مهاجرین برای کشور مضر خواهد بود چرا که آمارها نشان می‌دهد؛ ایران در نیم قرن اخیر، چهار موج مختلف ورود مهاجرین افغان را تجربه کرده که برآورد می‌شود پیش از تعدیل آمارها در یکی دو سال گذشته، مهاجرین افغانستانی تا ۱۰ درصد جمعیت کشور را شامل شده‌اند؛ آماری که در سطح جهانی نادر است و اخراج مهاجرین در چنین شرایطی، تصمیمی صحیح بوده است.

علت اخراج مهاجرین افغانستانی از کشور چه بود؟

یکی از مهمترین دلایل اخراج افغانستانی‌های غیرمجاز را می‌توان ابعاد امنیتی دانست. مقامات امنیتی کشور طی ماه‌های اخیر چندین تبعه افغانستانی غیرمجاز را به اتهام همکاری با گروه‌های معاند، جاسوسی و ارتباط با سرویس‌های اطلاعاتی خارجی بازداشت کرده‌اند. برخی از این افراد با هویت جعلی وارد کشور شده و هدفشان انجام اقدامات خرابکارانه بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان‌زاد و ولد افغانستانی‌ها چندین برابر ایرانی‌هاست. بر همین اساس بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه اجتماعی عقیده دارند اگر جمعیت مهاجران افغانستانی در یک سال حدود ۱۰ میلیون نفر باشد، عدد بسیار بالایی است و مسئولان دولتی نیز باید برای زندگی این افراد هزینه‌کرد داشته باشند که کوچک‌ترین هزینه شامل تامین برق و آب می‌شود.

همچنین این افراد نیاز به درمان، خوراک، پوشاک و به‌طور کلی نیازهای اولیه زندگی دارند. برای نمونه باتوجه به جمعیت خانواده هر کدام برای یک روز حداقل ۱۰ الی ۲۰ نان سنگک و بربری خریداری می‌کنند و باتوجه به اینکه قیمت نان بربری در جنوب تهران حدود ۳ هزار تومان است این موضوع در بلندمدت می‌تواند زیان اقتصادی ایجاد کند. از سوی دیگر ناترازی آب و برق به بالاترین حد خود رسیده و باتوجه به میزان‌زاد و ولد بالای این افراد در نتیجه نیاز بیشتری به آب و برق دارند.

آینده بازار کار ایران در غیاب مهاجرین افغانستانی

بازار کار ایران در یک دهه اخیر، با کاهش نرخ مشارکت اقتصادی و پیرشدن جمعیت روبرو بوده است. به‌ویژه در مشاغل فیزیکی و کم‌درآمد، جوانان ایرانی کمتر رغبت به ورود نشان می‌دهند. در این شرایط، نیروی کار مهاجر عملاً خلأ موجود را پر کرده است. حال با خروج گسترده مهاجرین، بسیاری از پروژه‌های عمرانی و صنعتی با مشکل کمبود نیروی انسانی مواجه خواهد شد و هزینه‌ها برای کارفرمایان به‌طور قابل‌توجهی افزایش پیدا خواهد کرد؛ چراکه جایگزینی این نیروها با کارگران ایرانی مستلزم افزایش مزد، بیمه، مزایا و آموزش‌های فنی است. حضور پررنگ مهاجرین افغانستانی در صنایعی مانند ساختمان‌سازی، خدمات و تولیدات سبک، نوعی وابستگی ساختاری ایجاد کرده که نادیده گرفتن آن می‌تواند آسیب‌های قابل‌توجهی به ظرفیت تولید، اشتغال و حتی ثبات شهری وارد کند.

مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در یک گزارش تحلیلی با تمرکز بر نقش کارگران مهاجر، به‌ویژه اتباع افغانستانی، در بازار کار ایران ابعاد اقتصادی، جمعیتی و نهادی آینده بازار کار ایران در غیاب مهاجرین افغانستانی را بررسی کرده است و بر اساس یافته‌های این گزارش، ایران گرچه هنوز در پنجره جمعیتی قرار دارد و سهم جمعیت در سن کار نسبت به کودکان و سالمندان بالا است؛ اما این پنجره به تدریج در حال بسته شدن است. در واقع طی سال‌های اخیر، با کاهش ورود جمعیت جوان به بازار کار، افزایش جمعیت سالمند و کند شدن رشد سرمایه‌گذاری، ظرفیت تولید ملی نیز افت قابل‌توجهی را تجربه می‌کند. لذا با توجه به سهم بالای مهاجران در برخی صنایع و مشاغل، خروج آنان به‌مثابه شوکی ساختاری به زنجیره تولید و اشتغال کشور خواهد بود.

افغانستانی‌ها بیشتر در کدام استان‌ها زندگی می‌کنند؟

براساس داده‌های مرکز آمار ایران، نسبت افغانستانی‌های ساکن به ازای هزار نفر جمعیت در استان‌هایی چون خراسان رضوی، تهران، البرز و قم بالا است. در حالی که برخی استان‌های مرزی به دلیل محدودیت‌های قانونی اقامت اتباع، تقریبا فاقد ساکنین مهاجر هستند. در این میان استان سیستان و بلوچستان یک استثنا بوده و علی‌رغم ممنوعیت حضور آنها در این استان، به دلیل مسیر ترانزیتی به سایر استان‌ها، جمعیت نسبتا بالایی از افغانستانی‌ها در این استان دیده می‌شود. گفتنی است در استان هرمزگان به ازای هر هزار نفر جمعیت، 25 تبعه افغان وجود دارد.

همچنین براساس داده‌های مرکز آمار ایران، تهران مقصد اصلی کارگران مهاجر در سال ۱۴۰۲ بوده است و حدود ۸۰ هزار کارگر بخش خدمات، در تهران مشغول فعالیت بودند. در کنار آن استان خراسان رضوی با حدود ۴۰ هزار کارگر قرار دارد. استان البرز نیز در رتبه سوم از نظر تعداد شاغلان در بخش خدمات قرار گرفته است.

گفتنی است؛ استان تهران به دلیل برخورداری از رونق اقتصادی و استان خراسان رضوی به دلیل نزدیکی جغرافیایی و ظرفیت اقتصادی بالا میزبان این افراد است.

استان سوم در این لیست، استان اصفهان و هرمزگان نهمین استان در میزبانی از مهاجرین افغانستانی است. گفتنی است هرمزگان در جذب شاغلین افغانستانی در بخش کشاورزی نیز رتبه دهم را به خود اختصاص داده

است.

خروج حجم انبوه اتباع از بازار کار ایران، منجر به بروز مشکل خواهد شد؟

خروج این حجم از اتباع افغانستانی از بازارهای ایران، در کوتاه‌مدت از نظر نیاز به نیروی کار قطعا مشکلاتی ایجاد خواهد کرد و ممکن است این حس به وجود آید که خروج این تعداد نیروی کار، شوکی را در بازار کار ایران وارد می‌کند.

این شوک با توجه به اینکه اغلب اتباع طرد شده در کارهای یدی و ساده حضور داشتند؛ دارای اهمیت است. چراکه حقوق و دستمزد کارگر ساده پایین است لذا در مقایسه با سایر کشورها و مشاغل دیگر کمبودهایی در کوتاه‌مدت ایجاد خواهد شد، اما ایران باید مسائل را به صورت عمقی و بلندمدت ببیند. و قطعا در بلندمدت بازار کار کشور به تعادل خواهد رسید و خروج مهاجرین به نفع کشور خواهد بود.

همچنین خروج اتباع، فرصتی ایجاد می‌کند تا دولت، دستگاه‌های نظارتی و نهادهای مسوول کارگاه‌های جذب کارگران غیر مجاز را شناسایی کرده و تحت پوشش قرار دهند و آنها را به چرخه رسمی و قانونی اقتصاد بازگردانند. ممکن است برخی هم این تلقی را داشته باشند که با خروج اتباع افغانستانی، هزینه‌های ساخت مسکن بالا برود. این گزاره هم گزاره درستی نیست.

با خروج اتباع، تقاضای فزاینده مسکن اجاره‌ای، خرید و کلنگی از بین می‌رود. و حالا که کشور در شرایط رکود است عملا نیازی هم به کارگر ساختمانی خارجی مانند قبل وجود ندارد و عملا در بلند مدت این اخراج به نفع کشور تمام خواهد شد.

روزنامه صبح ساحل