تنش آمریکا و چین بر سر نفت ایران و روسیه

تو شینکوان، مدیر موسسه مطالعات سازمان تجارت جهانی چین در دانشگاه تجارت و اقتصاد بین‌الملل در پکن، گفت: «اگر ایالات متحده مصمم به اعمال تعرفه‌ها باشد، چین تا آخر خواهد جنگید و این موضع رسمی و ثابت چین است». تو گفت: صرف نظر از تاکتیک‌های مذاکره، چین همچنین ممکن است گمان کند که ایالات متحده تهدید خود را عملی نخواهد کرد و اهمیتی را که ترامپ برای مقابله با روسیه قائل است، زیر سوال می‌برد.

فشار واشنگتن بر چین بر سر خرید نفت، بخشی از تلاش گسترده‌تر برای قطع درآمد ایران و روسیه است؛ دو کشوری که برای تأمین مالی خود به شدت به صادرات انرژی وابسته هستند. ایالات متحده معتقد است که با این روش می تواند ظرفیت مسکو برای جنگ علیه اوکراین را کاهش دهد و کاهش بودجه برنامه هسته‌ای تهران را محقق کند. موضع قاطع چین در حالی مطرح می‌شود که به نظر می‌رسد سایر کشورها تحت فشار ایالات متحده در حال تغییر موضع هستند. پیام پکن نشان‌دهنده اعتماد به نفس پکن در توانایی خود برای اتخاذ موضعی سخت‌تر در تعامل با دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده - به‌ویژه در مورد مسائل انرژی و سیاست خارجی- است.

چین یکی از متحدان کلیدی روسیه است. شی جین‌پینگ، رئیس جمهور چین، پس از دیدار ۱۵ ژوئیه در پکن با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، قول داد که این همکاری استراتژیک را گسترش دهد و آن را «الگویی برای نوع جدیدی از روابط بین‌الملل» نامید. چین همچنین مشتری مهمی برای روسیه است، اما پس از هند، دومین خریدار نفت خام دریایی روسیه است. طبق گزارش موسسه KSE، یک مرکز تحلیلی در دانشکده اقتصاد کیف، در ماه آوریل، واردات نفت روسیه توسط چین نسبت به ماه قبل ۲۰ درصد افزایش یافت و به بیش از ۱.۳ میلیون بشکه در روز رسید.

علی‌رغم ادعاهای پکن مبنی بر بی‌طرفی در جنگ روسیه و اوکراین، چین به عنوان یک شریان حیاتی اقتصادی و فناوری برای مسکو ظهور کرده است. به گفته ولادیسلاو ولاسیوک، کمیسر تحریم‌های اوکراین، چین اکنون بزرگترین تأمین‌کننده قطعات دو منظوره موجود در سلاح‌های روسی، از جمله پهپادهای نوع شاهد که در اوکراین بازیابی شده‌اند، است.

اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده، پس از مذاکرات گفت که چین موضوع خرید نفت روسیه را بخشی از حقوق حاکمیتی خود می‌داند.

از سویی دیگر گزارش سال ۲۰۲۴ اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده تخمین می‌زند که تقریباً ۸۰ تا ۹۰ درصد نفت صادراتی ایران به چین می‌رود. اقتصاد چین از بیش از ۱ میلیون بشکه نفت ایرانی که روزانه وارد می‌کند، سود می‌برد.

وابستگی نفتی چین به روسیه در معرض تحریم‌ها و تغییرات سیاسی ایالات متحده

واردات انرژی چین از روسیه از زمان حمله روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌های غرب علیه شرکت‌های روسی و بیشتر صادرات انرژی این کشور به طور قابل توجهی افزایش یافته است. خرید هیدروکربن‌های روسیه توسط چین اغلب از این دریچه و بنابراین به عنوان یک نمایش ضمنی حمایت از روسیه تلقی می‌شود. با این حال، بررسی دقیق‌تر الگوهای تجاری نشان می‌دهد که واقعیت ظریف‌تر است: عوامل اقتصادی، همراه با ژئوپلیتیک، رفتار خرید چین را هدایت می‌کنند.

انگیزه اقتصادی اصلی برای چین در تخفیف نفت اورال نهفته است که معمولاً بسیار پایین‌تر از معیارهای جهانی مانند نفت برنت و نفت دبی معامله می‌شود. این نفت ارزان‌تر و تحریم‌شده - در کنار واردات از ونزوئلا و ایران که در داده‌های تجاری ذکر نشده‌اند - به ویژه برای پالایشگاه‌های مستقل «تی‌پات» چین که ۲۵ تا ۳۰ درصد از کل ظرفیت پالایش کشور را تشکیل می‌دهند، مفید بود. چین با حدود ۲ میلیون بشکه در روز، همچنان بزرگترین خریدار نفت روسیه است و پس از آن هند و ترکیه قرار دارند.

هدف ایالات متحده از تحریم نفت ایران

از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در ژانویه، دولت او تحریم‌های جدیدی را علیه صنعت نفت ایران وضع کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که تحریم‌های ترامپ شامل مجازات‌هایی برای سه شرکت چینی تی‌پات (Teapot) نیز می‌شود. این امر باعث شد تا چندین شرکت مستقل متوسط، از ترس تحریم شدن، خرید خود را کاهش دهند.

ایالات متحده قصد دارد صادرات نفت ایران را به نزدیک صفر برساند تا از تأمین مالی برنامه هسته‌ای این کشور جلوگیری یا تضعیف نماید، لذا چین با واردات نفت ایران، یکی از عوامل کلیدی نقض این هدف واشنگتن می¬باشد. علی‌رغم تحریم‌های آمریکا، چین با استفاده از روش‌هایی برای دور زدن داده‌های رسمی گمرکی، به افزایش واردات نفت از ایران ادامه داد و استقلال عملیاتی خود را از طریق مؤسساتی مانند بانک کونلون حفظ کرد.

هدف کوتاه‌مدت ایالات متحده در مورد ایران این است که مواد غنی‌شده‌ای که می‌تواند برای ساخت سلاح هسته‌ای استفاده شود، به صفر برسد و هدف بلندمدت واشنگتن، کنار زدن عنصر کلیدی پشت این تلاش‌ها از قدرت برای داشتن چنین تسلیحاتی است.

سازوکار اصلی آمریکا برای دستیابی به این اهداف، جلوگیری از تأمین مالی ایران است و از آنجایی که هسته اصلی تأمین مالی ایران از صادرات نفت تأمین می‌شود، ایالات متحده می‌خواهد این منابع را تا حد امکان به صفر برساند. چین را در نظر بگیرید، بزرگترین واردکننده نفت ایران و بنابراین، در واقع، عامل اصلی توانمندسازی ایران.

توافق تجاری در دوراهی

ادامه خرید نفت چین از روسیه و ایران برای تامین انرژی استراتژیک آن بسیار مهم است. گزارش سال ۲۰۲۴ اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از صادرات نفت ایران به چین می‌رود که روزانه بیش از یک میلیون بشکه نفت ایران را وارد می‌کند.

علاوه بر این، چین پس از هند، مشتری اصلی نفت روسیه است. مذاکرات جاری و موضع قاطع چین، پیچیدگی‌های روابط تجاری ایالات متحده و چین را برجسته می‌کند و سیاست‌های انرژی نقش محوری در این مذاکرات ایفا می‌کنند.

چین خریدار اصلی نفت ایران است که تقریباً ۱۳.۶ درصد از خریدهای امسال بزرگترین واردکننده نفت خام جهان را تشکیل می‌دهد و پکن را به طور منحصر به فردی در معرض هرگونه اختلال در عرضه، ناشی از درگیری در خاورمیانه قرار می‌دهد.

پکن که همچنین بزرگترین خریدار نفت ونزوئلا و واردکننده اصلی نفت روسیه است، در سال‌های اخیر از خرید نفت از سه کشوری که با تحریم‌های مختلف غرب روبرو هستند، برای صرفه‌جویی میلیاردها دلار در هزینه‌های واردات خود استفاده کرده است. پکن تحریم‌های یکجانبه را رد می‌کند و از تجارت خود با ایران به عنوان قانونی دفاع می‌کند. با وجود این اختلاف نظر، هر دو طرف نسبت به دستیابی به توافقی برای تثبیت روابط تجاری ابراز خوش‌بینی می‌کنند.

آیا تلاش‌های آمریکا برای به بن‌بست کشیدن صادرات نفت ایران موفق خواهند شد؟

ایران با برخی از گسترده‌ترین تحریم‌هایی که ایالات متحده تاکنون علیه هر کشوری اعمال کرده است، مواجه شده است، زیرا واشنگتن به دنبال خفه کردن منبع اصلی درآمد جمهوری اسلامی ایران است که از نظر آمریکا برای تأمین مالی برنامه هسته‌ای و تقویت شبه‌نظامیان متحدشان استفاده می‌شد. دولت ترامپ به طور فعال تحریم‌های جدیدی را علیه تانکرهایی که در تسهیل نفت خام ایران به چین نقش دارند، اعمال کرده است.

از سویی افزایش تخفیف‌های بازار جهانی نفت برای نفت ایران، سهم واردات نفت چین از ایران را به سرعت افزایش می داد. تحلیلگران می‌گویند چین سال‌هاست که نفت ایران را خریداری می‌کند و تحریم‌های آمریکا علیه تهران به لطف زنجیره تأمین پنهان انتقال و سیستم پرداخت یوان که دلار آمریکا را دور می‌زند، به سختی در این تجارت خللی ایجاد کرده است.

با این وجود، برایان لایزن، استراتژیست انرژی جهانی در RBC Capital Markets، گفت که این امر اندکی بر صادرات نفت ایران تأثیر گذاشته است. وی افزود: "از زمان روی کار آمدن دولت ترامپ، بازار فیزیکی هیچ تأثیر بلندمدتی بر جریان نفت ایران نداشته است".

روزنامه صبح ساحل