دیپلماسی «اسنپ‌بکی» ایران

تقویت نقش بازیگری ایران

براساس گزارش مرکز آنکسام ترکیه؛ این تحول محدود به مذاکرات فنی در مورد برنامه هسته‌ای ایران یا محدودیت‌های غنی‌سازی اورانیوم مورد بحث در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نیست. بلکه، این امر پرسش مهمی را در مورد آغاز و پایان مرزهای قانونی تحریم‌های بین‌المللی، ماهیت الزام‌آور قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد (UNSC) و تبدیل این قطعنامه‌ها به ابزارهای سیاسی توسط قدرت‌های بزرگ مطرح می‌کند. برای نمونه، سیاست‌های تحریمی یکجانبه ایالات متحده و تمایل اروپا در پایبندی به این سیاست‌ها، تأثیر فرسایشی بلندمدت خود را بر هنجارهای حقوقی بین‌المللی عمیق‌تر می‌کند. در این زمینه، هماهنگی ایران با چین و روسیه نه تنها می‌تواند یک واکنش دفاعی باشد، بلکه می‌تواند نشان‌دهنده ایجاد یک بستر هنجاری جایگزین برای سیاست خارجی مبتنی بر تحریم غرب نیز محسوب شود. فرسایش تدریجی قدرت بازدارندگی ایالات متحده در خاورمیانه، فضای مانور بیشتری را در اختیار بازیگران منطقه‌ای مانند ایران قرار می‌دهد و در عین حال حضور راهبردی روسیه و چین را در منطقه مشروعیت می‌بخشد. هماهنگی نهادی فزاینده بین محور چین و روسیه، تقویت «مدل‌های نهادسازی غیرغربی» را نه تنها در حوزه امنیت، بلکه در حوزه‌هایی مانند امنیت انرژی، زیرساخت‌های دیجیتال، انتقالات صنایع دفاعی و سیستم‌های مالی غیرسوئیفت نیز نشان می‌دهد. گفتگوی مداوم ایران با این دو بازیگر، در راستای پیامدهای منطقه‌ای این نهادسازی است و همچنین احتمالا به شکل‌گیری نظم‌های چندجانبه‌گرایی جدید با محوریت اوراسیا در آینده کمک کند. بنابراین، این تحولات نه تنها بحران‌های دیپلماتیک کوتاه‌مدت، بلکه تغییرات هنجاری و ساختاری جهانی بلندمدت را نیز نوید می‌دهند. در این معادله جدید، ایران می‌تواند نه تنها به کشوری مقاوم در برابر تحریم‌ها، بلکه به بازیگری مهم تبدیل شود که در بازتعریف محورهای منطقه‌ای در نظم بین‌المللی جدیدی که در آن هژمونی غرب محدود و چندقطبی نهادینه شده است، نقش داشته باشد.

توان سازگاری تهران

ایران تهدید تحریم‌ها توسط کشورهای E۳ را «ابزاری سیاسی بدون مبنای قانونی» توصیف می‌کند. این رویکرد می‌تواند نه تنها توسط ایران، بلکه از سوی سایر کشورهایی که در معرض خطر مواجهه با تحریم‌ها در آینده هستند نیز اتخاذ شود. این امر می‌تواند راه را برای زیر سوال بردن مشروعیت تحریم‌های مبتنی بر قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل و ظهور «بلوک‌های قانونی» جایگزین هموار کند. این امکان وجود دارد که کشورهایی مانند چین، روسیه و ایران بتوانند گفتمان و نهادهای دیپلماتیکی را توسعه دهند که فراتر از سازوکارهای تصویب تحریم‌ها عمل کرده و تعریف «مشروعیت بین‌المللی» را تغییر دهند. ایران تهدید بازگشت تحریم‌ها را نه تنها به عنوان یک مسئله امنیتی، بلکه به عنوان تهدیدی برای انزوای اقتصادی و دسترسی به انرژی خود نیز می‌بیند. بنابراین، احتمالاً از طریق کریدورهای جایگزین، توافقات انرژی و پروژه‌های مشترک تولید نظامی در اوراسیا، ادغام خود را با مسکو و پکن تعمیق خواهد کرد. تهران با اختصاص کارکردهای راهبردی جدید به پروژه‌هایی مانند کریدور شمال-جنوب (INSTC)، می‌تواند از آن‌ها هم به عنوان دور زدن تحریم‌ها و هم پلتفرم‌های ادغام ژئواکونومیک استفاده کند. در این فرآیند، تقویت ارتباطات خود با کشورهایی مانند هند، قزاقستان و آذربایجان می‌تواند ایران را به بازیگری پایدارتر در پروژه‌های منطقه‌ای تبدیل کند. تهدید کشورهای اروپای۳ مبنی بر بازگشت تحریم‌ها می‌تواند در کوتاه‌مدت فشار سیاسی بر ایران وارد کند؛ با این حال، دستیابی به نتایج مستقیم از این فشار دشوار خواهد شد. ایران از طریق سازوکارهای سازگاری اقتصادی خود با تحریم‌ها، ناوگان سایه، توافقات تجاری با شرکت‌های کشورهای ثالث و صنعت دفاعی داخلی خود، ظرفیت بالایی برای مقاومت در برابر چنین تهدیدهایی ایجاد کرده است. بنابراین، اقدامات «ثانویه» (مثلاً فشار بر شرکت‌های روسی، چینی و هندی که با ایران تجارت می‌کنند) در تحریم‌های آینده غرب تعیین‌کننده‌تر خواهد بود. این امر می‌تواند خطرات واگرایی بیشتر در خطوط تجاری اتحادیه اروپا و آسیا را ایجاد کند.

نتیجه‌گیری

تماس‌های سطح بالا در مسکو و تهران در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که سه‌جانبه چین-روسیه-ایران در حال ایجاد یک گفتگوی امنیتی هستند که نه تنها دوره‌ای است، بلکه قابلیت نهادینه شدن نیز دارد. می‌توان انتظار داشت که چنین سازوکارهای مشورتی سه‌جانبه‌ای به انجمن‌های جداگانه‌ای در سازمان همکاری شانگهای تبدیل شوند یا در جلسات امنیتی گروه بریکس پلاس ادغام شوند. این انجمن‌های جدید می‌توانند پایه‌های معماری‌های حل بحران چندمحوری را بنا کنند که جایگزین‌هایی برای درک غرب‌محور از امنیت ارائه می‌دهند. انتخاب ترکیه به عنوان میزبان مذاکرات استانبول بین ایران و سه کشور اروپایی، فرصتی را برای آنکارا ایجاد می‌کند تا نقش خود را به عنوان یک واسطه اعتمادساز بین خاورمیانه و اروپا تقویت کند. بحران‌های جدید در امتداد خط ایران-اتحادیه اروپا-آمریکا می‌تواند راه را برای ترکیه هموار کند تا ابتکارات منطقه‌ای خود را، چه در زمینه امنیت انرژی و چه در سیاست‌های امنیتی فرامرزی، افزایش دهد. علاوه بر این، در این دوره، ترکیه می‌تواند به دنبال همکاری بیشتر با ایران در زمینه‌های هسته‌ای، دفاعی و حمل و نقل باشد. در نتیجه، ایران می‌تواند با تقویت همبستگی دیپلماتیک با چین و روسیه در برابر تهدید بازگشت تحریم‌های غرب، به پیشگام یک مدل دیپلماتیک چندقطبی تبدیل شود. گشودن ابعاد سازوکارهای تحریم‌های سازمان ملل، می‌تواند در آینده تفسیرهای چندمحوری از حقوق بین‌الملل را در پیش بگیرد و مجامع امنیتی جایگزین را تقویت کند.

روزنامه صبح ساحل