ایستادگی در برابر انسولین

سفری به درون بدن

غذاهایی که خورده می‌شوند منبع اصلی سوخت بدن هستند. بدن این غذاها را به گلوکز تبدیل می‌کند. وقتی گلوکز وارد جریان خون می‌شود، انسولین به آن کمک می‌کند تا وارد سلول‌ها شود. در داخل سلول‌ها، گلوکز یا به عنوان سوخت مصرف می‌شود یا برای استفاده بعدی ذخیره خواهد شد. این فرآیند به پانکراس (لوزالمعده) پیام می‌دهد که تولید انسولین را متوقف کند. اما چنانچه افراد دچار مقاومت به انسولین شوند، این فرآیند به درستی کار نمی‌کند در چنین شرایطی سلول‌ها به انسولین اجازه ورود گلوکز را نمی‌دهند در نتیجه مقدار زیادی از گلوکز در جریان خون انباشته می‌شود و پانکراس به ساخت انسولین ادامه می‌دهد. برای مدتی ممکن است پانکراس بتواند با تولید انسولین اضافی، سلول‌ها را وادار به دریافت گلوکز کند و به این ترتیب، سطح قند خون در محدوده طبیعی بماند اما با گذشت زمان ممکن است مقاومت به انسولین در سلول‌ها افزایش بیابد و سطح گلوکز خون همچنان بالا برود.

مقاومت به انسولین در برابر دیابت

مقاومت به انسولین و دیابت اگرچه به یکدیگر مرتبط هستند اما با هم یکسان نیستند. آن دسته از افرادی که مقاومت به انسولین دارند، سطح قند خون‌شان هنوز در محدوده طبیعی قرار دارد. پیش دیابت معمولا در افرادی رخ می‌دهد که مقداری مقاومت به انسولین دارند. در این حالت، قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما هنوز آن‌قدر بالا نیست که دیابت تشخیص داده شود. مقاومت به انسولین و پیش دیابت هر دو می‌توانند به دیابت نوع 2 منجر شوند. در این شرایط مقدار زیادی گلوکز در جریان خون باقی می‌ماند و برای درمان، باید از دارو کمک گرفت.

شکم بزرگ‌تر، دردسر بیشتر

تشخیص مقاومت به انسولین توسط فرد مبتلا امکان‌پذیر نیست و برای تشخیص باید آزمایش برای بررسی سطح قند خون انجام شود. برخی علائم ممکن است نشان‌دهنده مقاومت به انسولین باشند ولی با این حال به عنوان تشخیص قطعی محسوب نمی‌شوند. برای مثال اندازه دور کمر، یکی از مواردی است که باید به آن توجه کرد. دور کمر بیشتر از حدود 101 سانتی‌متر در مردان و دور کمر بیشتر از حدود 88 سانتی‌متر در زنان، می‌تواند با مقاومت به انسولین در ارتباط باشد. از دیگر مواردی که باید به آن توجه کرد، فشار خون است. فشار خون 13 روی 8 یا بالاتر یکی دیگر از مواردی محسوب می‌شود که می‌تواند ناشی از مقاومت به انسولین باشد. سطح قند خون ناشتا بالای 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر، سطح تری‌گلیسیرید ناشتا بالای 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر، سطح کلسترول اچ.دی.ال (HDL) کمتر از 40 میلی‌گرم در دسی‌لیتر در مردان و 50 میلی‌گرم در دسی‌لیتر در زنان، باید مورد توجه قرار بگیرد. از دیگر مواردی که ممکن است با مقاومت انسولین مرتبط باشد می‌توان به زائده‌های پوستی (Skin tags)، لکه‌های تیره و مخملی روی پوست زیر بغل یا گردن و آسیب به رگ‌های خونی ریز در شبکیه (می‌تواند منجر به عارضه‌ای به نام رتینوپاتی شود) اشاره کرد.

دلایل دیگر را بدانید

متخصصان هنوز علت دقیق مقاومت به انسولین و پیش دیابت را شناسایی نکرده‌اند اما برخی عوامل را به عنوان عامل احتمالی در افزایش ابتلا می‌دانند. اضافه وزن به ویژه چربی در ناحیه شکم، عدم تحرک یا تحرک کم، رژیم غذایی سرشار از کربوهیدارات، ابتلا به دیابت بارداری، سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت، مصرف دخانیات (سیگار و قلیان) و ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند کبد چرب غیر الکلی برخی از مواردی هستند که احتمال ابتلا را افزایش می‌دهند. نژاد و قومیت از جمله عواملی هستند که باید به آن اشاره کرد به گونه‌ای که مقاومت به انسولین در افراد سیاه‌ پوست، آسیایی و افراد با ریشه آمریکای لاتین بیشتر مشاهده می‌شود. احتمال بروز آن بعد از 45 سالگی بیشتر است. اختلالات هورمونی مانند سندرم کوشینگ، آکرومگالی و کم کاری تیروئید از سایر مواردی هستند که احتمال مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهند. برخی از داروها مانند داروهای استروئیدی، داروهای خاصی از فشار خون و برخی از داروهایی که برای درمان اچ.آی.وی (HIV) به کار می‌روند نیز ممکن است باعث بروز مقاومت به انسولین شوند. اختلالات خواب مانند آپنه خواب نیز در این مسئله می‌تواند نقش داشته باشد. آن دسته از افرادی که به بیماری‌های ارثی مانند دیستروفی میوتونیک و لیپودیستروفی ارثی مبتلا هستند نیز مستعد مقاومت به انسولین هستند.

یک سندرم مرموز زنانه

آن دسته از خانم‌هایی که به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مبتلا هستند، میزان هورمونی به نام آندروژن در بدن‌شان بیش از حد معمول است. این مسئله تاثیر منفی بر احتمال باروری می‌گذارد و آن را دشوار می‌کند. آکنه و ریزش مو از دیگر مشکلات ناشی از ابتلا به این سندرم است. مبتلایان به این سندرم بیشتر از سایر افراد دچار مقاومت به انسولین خواهند شد. ارتباط بین انسولین و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هنوز کاملا مشخص نشده و در حال بررسی است. البته سابقه خانوادگی را نباید نادیده گرفت به طوری که اگر مادر یا خواهر به این سندرم یا دیابت نوع 2 مبتلا شده باشند، احتمال ابتلا در فرد وجود دارد. اضافه وزن ناشی از این سندرم را نیز باید در نظر داشت که می‌تواند منجر به مقاومت به انسولین شود.

تشخیص پر چالش!

تشخیص مقاومت به انسولین توسط پزشک امکان‌پذیر است و برای این منظور پزشک درباره سوابق بیماری‌های خانوادگی سئوال می‌کند.

معاینه فیزیکی ، بررسی وزن و فشار خون از دیگر موارد تشخیصی به حساب می‌آیند. در نهایت آزمایش گلوکز پلاسمای ناشتا ممکن است در نظر گرفته شود. این آزمایش سطح قند خون را پس از حداقل 8 ساعت ناشتایی اندازه‌گیری می‎‌کند.

آزمایش‌های دیگری چون تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)، هموگلوبین ای.وان.سی (A1C) و آزمایش چربی خون نیز ممکن است برای تشخیص لازم باشد که پزشک درباره این مسئله تصمیم می‌گیرد.

از مقاومت به انسولین تا دیابت

چنانچه پانکراس نتواند انسولین اضافی و کافی برای جبران مقاومت به انسولین تولید کند، سطح قند خون ممکن است تا جایی افزایش یابد که فرد به پیش دیابت مبتلا شود. همه افراد باید از سن 35 سالگی توسط پزشک غربالگری شوند. در شرایطی که اضافه وزن و سایر عوامل خطر ابتلا به دیابت وجود داشته باشد، این غربالگری در سنین پایین‌تر انجام خواهد شد. آن دسته از خانم‌هایی که سابقه ابتلا به دیابت بارداری دارند باید حداقل هر 3 سال یک‌بار آزمایش بدهند و توسط پزشک بررسی شوند. اگر مقاومت به انسولین درمان نشود دارای عوارض جدی مانند بیماری کبد، افزایش تری‌گلیسیرید، بیماری‌های قلبی، افزایش کلسترول بد (LDL)، مشکلات چشمی، انواع خاصی از سرطان و آلزایمر است. مقاومت به انسولین می‌تواند باعث افزایش وزن شود در چنین شرایطی کاهش وزن دشوار می‌شود چون بدن از سلول‌های چربی برای ذخیره گلوکز اضافی استفاده می‌کند.

از مصرف دارو تا زندگی‌ سالم

هدف از درمان مقاومت به انسولین، کاهش سطح قند خون و پیشگیری از دیابت نوع 2 است. هیچ دارویی برای درمان قطعی مقاومت به انسولین وجود ندارد با این حال پزشک داروهای لازم را در صورت نیاز برای کنترل فشار خون بالا یا کلسترول بد تجویز کند. چنانچه فرد در معرض ابتلا به دیابت باشد ممکن است داروهای مرتبط با افراد دیابتی برای کنترل قند خون تجویز شود. یکی از مهم‌ترین مواردی که به عنوان درمان مقاومت به انسولین شناخته می‌شود، تغییر سبک زندگی است.

فعالیت جسمی، عملکرد بدن را برای استفاده از انسولین بهبود می‌بخشد. برای این منظور توصیه می‌شود حداقل 5 روز و به مدت 30 دقیقه فعالیت متوسط مانند پیاده‌روی سریع انجام شود. کاهش وزن حتی به میزان 5 تا 7 درصد می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را به طور چشمگیری کاهش دهد. تغذیه سالم، عدم مصرف دخانیات، مدیریت استرس و خواب به میزان کافی (کمتر از 7 ساعت در شب نباشد و بعد از 3 بعد از ظهر چرت نزنید)، از مواردی هستند که به درمان مقاومت به انسولین کمک می‌کنند.