دژ مقاوم دیپلماسی ایران

همه‌چیز درمورد کارکرد «اسنپ‌بک»

اصطلاح اسنپ‌بک نه در توافق ۲۰۱۵ و نه در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که این توافق را در بر می‌گیرد، وجود ندارد. این اصطلاح به ابزار منحصر به فردی اشاره دارد که طرفین تحت بندهای حل اختلاف توافق معرفی کردند. هدف آن اطمینان از این بود که سه کشور اروپایی و ایالات متحده بتوانند تحریم‌ها را علیه ایران بدون خطر وتو از سوی چین یا روسیه دوباره اعمال کنند.کشوری که به دنبال اسنپ‌بک است باید یک فرآیند حل اختلاف (طبق مواد ۳۶-۳۷ توافق هسته‌ای ۲۰۱۵) را دنبال کند تا ادعا کند که ایران به تعهدات خود عمل نمی‌کند («عدم اجرای قابل توجه»).

مرحله اول این فرآیند تحت نظارت کمیسیون مشترک طرفین توافق، که توسط نماینده عالی اتحادیه اروپا نظارت می‌شود، انجام می‌شود و می‌تواند تقریباً ۳۰ تا ۳۵ روز طول بکشد.اگر اختلاف حل نشده باقی بماند، سه کشور اروپایی می‌توانند به مرحله دوم بروند و پرونده را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهند. سپس شورا 30 روز فرصت خواهد داشت تا در مورد ادامه لغو تحریم‌ها رأی‌گیری کند.اگر شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه جدیدی برای ادامه لغو تحریم‌ها تصویب نکند، تحریم‌های قبلی سازمان ملل بازگردانده می‌شوند. تصویب قطعنامه جدید مستلزم تصمیم متفق‌القول اعضای دائمی شورا است. این بدان معناست که بریتانیا و فرانسه می‌توانند عملاً آن را مسدود کرده و بنابراین تحریم‌های قبلی سازمان ملل را دوباره اعمال کنند. توانایی اعمال مکانیسم ماشه در تاریخ اکتبر 2025 منقضی می‌شود.

خطرات اسنپ‌بک در نگاه اروپا

مقامات اروپایی دو هدف اصلی از فعال کردن اسنپ‌بک را مشخص کرده‌اند: ۱) دفاع از NPT با پاسخگو نگه داشتن ایران به دلیل نقض توافق هسته‌ای و پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی؛ ۲) استفاده از فشار بین‌المللی بیشتر برای سوق دادن ایران به سمت امتیازدهی در مورد برنامه هسته‌ای‌اش. بعید است که آنها از این طریق به هیچ یک از اهدافشان دست یابند.

اول، اعتبار NPT زمانی تضعیف شد که آمریکا - یکی از امضاکنندگان - سایت‌های هسته‌ای ایران را تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بمباران کرد. سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا این حملات را محکوم نکردند (برخلاف واکنش آنها به تصرف نیروگاه زاپوریژژیا اوکراین توسط روسیه).

آنها همچنین ممکن است به طور ضمنی از اقدام نظامی ایالات متحده حمایت کرده باشند. این تناقض، مخالفت قانونی با اسنپ‌بک را برانگیخته است، که برخی از رهبران کشورهای جنوب جهان ممکن است اسنپ‌بک را ریاکارانه بدانند. چین و روسیه احتمالاً اجرای آن را رد خواهند کرد و شورای امنیت سازمان ملل را بیشتر دچار مشکل خواهند کرد.دوم، غیرقابل تصور است که - با تجربه حملات نظامی - اسنپ بک بتواند ایران را مجبور به پذیرش درخواست ایالات متحده برای غنی‌سازی صفر اورانیوم کند. بیست سال دیپلماسی آمریکا و ایران نشان داد؛ ایران با تشدید متقابل به فشار حتما پاسخ می‌دهد و ایران از حق غنی‌سازی خود صرف نظر نخواهد کرد.

ایران هشدار داده‌ است که اگر اروپا اسنپ بک را فعال کند، واکنش فوری این کشور آغاز خروج از NPT خواهد بود. پس از خروج از NPT، ایران از نظارت بین‌المللی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آزاد خواهد شد. در آن صورت، اروپا برای درک دامنه برنامه هسته‌ای ایران به شدت به اطلاعات سیاسی‌شده اسرائیل و آمریکا (همانطور که پس از حملات ژوئن نشان داده شد) متکی خواهد بود نه اطلاعات حقیقی.

علاوه بر این، خروج ایران از NPT با تکیه بر مکانیسم ماشه، مانع دیگری برای مذاکرات ایران و آمریکا خواهد بود. ادامه بن‌بست دیپلماتیک، به اسرائیل فرصت جدیدی می‌دهد تا ترامپ، را متقاعد کند که حملات بیشتر علیه تأسیسات هسته‌ای ایران، تهران را مجبور به تسلیم شدن در برابر خواسته‌های غنی‌سازی صفر او خواهد کرد. چنین حملاتی جو خاورمیانه را متشنج و احتمالاً ایران را به ساخت تأسیسات مخفی و مستحکم و احتمالاً پیشبرد تحقیقات تسلیحاتی خود ترغیب خواهد کرد.

در نهایت، ایران همچنین می‌تواند مستقیماً علیه اروپا وارد تنش شود، به عنوان مثال با متوقف کردن دیپلماسی هسته‌ای با سه کشور اروپایی، اتخاذ موضع تهاجمی‌تر در مورد زندانیان اروپایی در ایران و تعمیق بیشتر روابط نظامی با روسیه.همه این موارد تاثیرات احتمالی به کارگیری این مکانیسم است در نگاه اروپا که آن ها را در به کار بردن مکانیسم ماشه محتاط تر می کند.

"راه سوم" در مورد مکانیسم ماشه و مشکلات آن

بنابراین، پیشنهاد سه کشور اروپایی به ایران برای تمدید، گامی در مسیر درست است. این «راه سوم» به سه کشور اروپایی کمک می‌کند تا بر برخی از معضلات پیش روی خود غلبه کنند.در ازای تمدید، ایران باید با از سرگیری نظارت بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای خود (که پس از حملات ژوئن متوقف شد) موافقت کند. این امر شرایط مناسب‌تری را برای از سرگیری دیپلماسی با واشنگتن در طول دوره تمدید ایجاد می‌کند.پس از حملات ژوئن، ایران قانون جدیدی را اجرا کرده است که درخواست‌های بازرسی آینده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تحت نظارت شورای عالی امنیت ملی ایران قرار می‌دهد.

این شورا تصمیم خواهد گرفت که آیا به صورت موردی همکاری کند یا خیر. این موضوع و بی‌اعتمادی عمیق‌تر ایران به آژانس، به این معنی است که همکاری مجدد با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آغاز دوره تمدید بعید است. به این ترتیب، اروپایی‌ها باید در مراحل اولیه تمدید، پذیرای گزینه‌های خلاقانه باشند، اما مرحله بعدی را به بازگشت نهایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مشروط کنند.فراتر از بازرسی و راستی‌آزمایی بیشتر، ایالات متحده و سه کشور اروپایی باید در مورد شرایطی که می‌توانند به این تمدید الحاق کنند، واقع‌بین باشند. به عنوان مثال، بعید است که ایران با صادرات ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود به عنوان بخشی از تمدید مکانیسم ماشه موافقت کند.

آیا عدم اشاعه در معرض خطر است؟

از زمان لازم‌الاجرا شدن NPT در سال ۱۹۷۰، تنها یک کشور امضاکننده، کره شمالی، امضای خود را پس گرفته است. از میان نه قدرت هسته‌ای جهان امروز، چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و آمریکا امضاکننده NPT هستند، در حالی که هند، اسرائیل، کره شمالی و پاکستان امضاکننده نیستند. ایران منکر تلاش برای دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای است، موضعی که مکررا با وجود تردیدهای ابراز شده توسط اسرائیل و آمریکا تکرار شده است.اسرائیل، ایران را به ذخیره‌سازی مخفیانه مواد هسته‌ای کافی برای تولید ۱۵ بمب متهم کرده است و این امر باعث آغاز یک کمپین پیشگیرانه بی‌سابقه علیه سایت‌ها و پرسنل مرتبط با برنامه هسته‌ای و نظامی ایران شده است و این دو کشور صدها حمله هوایی را رد و بدل کردند، و از سویی ایالات متحده با جانبداری از اسرائیل حملات خود را علیه سایت‌های غنی‌سازی کلیدی ایران در فردو، اصفهان و نطنز انجام داد و پس از آن، ایران به پایگاهی در قطر حمله موشکی کرد تا اینکه ترامپ در 24 ژوئن آتش‌بس اعلام کرد.

در حالی که بحث‌ها، در ایران و آمریکا در مورد میزان خسارات ناشی از حملات اسرائیل و ایالات متحده ادامه دارد، مقامات آمریکایی و اروپایی، اسنپ‌بک را هم به عنوان ابزاری برای مذاکره برای فشار بر تهران و هم به عنوان ابزاری برای بازگشت به حالت عادی در صورت شکست دیپلماسی می‌دانند. اما ایران معتقد است هیچ مبنای قانونی برای اعمال مجدد تحریم‌ها وجود ندارد و در پاسخ تهدید به خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای کرده‌ است.

با وجود همه کشمکش ها اولین جلسه در روز جمعه در استانبول، پایتخت ترکیه برگزار شد و حال باید منتظر رفتار طرف اروپایی بود.