رویای پارک ساحلی چندمنظوره

پیش‌بینی معماری بندرعباس در ۱۰ سال آینده

معماری بندرعباس در دهه آینده را می‌توان از چند زاویه بررسی کرد. اول اینکه، بندرعباس به عنوان یک شهر بندری مهم و مرکز استان هرمزگان نقش کلیدی در اقتصاد و ارتباطات منطقه‌ای دارد. در سال‌های اخیر توجه جهانی به توسعه پایدار افزایش یافته و انتظار می‌رود این نگرش در سیاست‌گذاری‌های شهری بندرعباس نیز تاثیرگذار باشد. یکی از نشانه‌های مثبت در این مسیر، پروژه‌های نوسازی شهری است که به بهبود فضای سبز، مدیریت انرژی و استفاده از مصالح بومی و سازگار با اقلیم توجه دارند. البته باید گفت فشارهای جمعیتی، رشد سریع شهر و نیاز به زیرساخت‌های جدید چالش‌هایی هستند که ممکن است باعث توسعه غیر پایدار در برخی مناطق شوند.

دومین جنبه مهم، حفظ هویت معماری و فرهنگی شهر است. بندرعباس با فرهنگ غنی و اقلیم گرم و مرطوب خود، معماری سنتی خاصی دارد که با بادهای موسمی و شرایط محیطی تطبیق یافته است. بازخوانی این معماری بومی و استفاده از الگوهای سنتی مانند بادگیرها و حیاط مرکزی می‌تواند به حفظ هویت کمک کند. اما رشد سریع ساخت‌وسازهای مدرن بدون توجه به زمینه محلی، تهدیدی برای این هویت محسوب می‌شود.

سومین نکته، ورود فناوری‌ها و نوآوری‌های جدید است. سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی، تهویه طبیعی و مکانیکی بهینه و طراحی‌های مدرن به تدریج در بندرعباس جایگاه خود را پیدا می‌کنند. در مجموع، می‌توان گفت حرکت به سمت توسعه پایدار و معماری هویت‌دار در بندرعباس آغاز شده اما هنوز کامل و هماهنگ نشده است. برای پیشرفت بیشتر، حمایت قوی‌تر در سطوح سیاست‌گذاری و آموزش تخصصی لازم است.

راهکارهای سنتی مقابله با گرمای بندرعباس که هنوز کاربردی‌اند

عامری در این خصوص افزود: در بندرعباس، مثل بسیاری از شهرهای ایران، مردم ترکیبی از گرایش به معماری بومی و مدرن دارند. معماری بومی این منطقه که برای اقلیم گرم و مرطوب جنوب طراحی شده، ویژگی‌هایی مثل بادگیر، حیاط مرکزی، استفاده از مصالح محلی مانند خشت و گل و رنگ‌های روشن دارد که به کاهش جذب گرما کمک می‌کند و کاملاً با فرهنگ و شرایط آب و هوایی منطقه سازگار است. اما در سال‌های اخیر با افزایش ساخت و ساز و ورود مصالح و فناوری‌های مدرن، بسیاری از مردم و سازندگان به معماری مدرن با نماهای شیشه‌ای، بتن و فلز جذب شده‌اند که بیشتر جنبه لوکس و به‌روز بودن دارد و اغلب با اقلیم منطقه هماهنگ نیست. بر اساس پرسشنامه‌ای که قبلاً انجام دادم، مردم سنتی‌تر و کسانی که به حفظ هویت فرهنگی اهمیت می‌دهند به معماری بومی علاقه‌مندند، اما در مناطق جدید و میان نسل جوان، گرایش به معماری مدرن بیشتر شده است. در گذشته برای مقابله با گرما راهکارهایی مانند استفاده از بادگیرها، طراحی فضاهای سایه‌دار مانند ساباط و ایوان و بهره‌گیری از مصالح بومی با قابلیت تهویه طبیعی است. او تاکید می‌کند: «این راهکارها اگر به صورت هوشمندانه در طراحی‌های مدرن ادغام شوند، می‌توانند تاثیر قابل توجهی در بهبود کیفیت زندگی و کاهش مصرف انرژی داشته باشند.» عامری معتقد است که توجه به مسائل صرفه‌جویی انرژی و تهویه طبیعی در طراحی‌های امروز بندرعباس نسبی است و هنوز به صورت یک الزام جدی در معماری شهری جا نیفتاده است. وی می‌گوید: «در حالی که این موضوع باید از اولویت‌های اصلی طراحی باشد، متأسفانه در بسیاری از پروژه‌ها این نکات مورد غفلت قرار گرفته‌اند.»

نمونه‌های موفق ساختمان‌های سازگار با اقلیم بندرعباس

اگرچه کم، اما عامری به نمونه‌هایی از ساختمان‌های موفق در بندرعباس اشاره می‌کند که هم زیبا و هم با اقلیم سازگار طراحی شده‌اند. این ساختمان‌ها به عنوان الگوهایی برای آینده معماری شهری شهر قابل توجه هستند و می‌توانند الهام‌بخش طراحان و معماران جوان باشند.این ساختمان‌ها با در نظر گرفتن ویژگی‌های اقلیم گرم و مرطوب منطقه طراحی شده‌اند و برای کاهش تابش مستقیم خورشید از سایه‌بان‌ها و پنجره‌های محافظت‌شده استفاده می‌کنند. جهت‌گیری ساختمان‌ها به گونه‌ای است که بادهای غالب، به‌خصوص بادهای دریایی، وارد فضاهای داخلی شده و تهویه مناسبی ایجاد کنند تا دما کاهش یابد. استفاده از مصالح بومی و رنگ‌های روشن نیز به افزایش جریان هوا و کاهش دمای محیط کمک می‌کند. همچنین، حیاط مرکزی و فضاهای باز داخلی به کاهش ورود گرما کمک کرده‌اند.پنجره‌های کوچک و کم‌بازشو در جهت تابش مستقیم خورشید نیز یکی دیگر از تدابیر به‌کار رفته است.این پروژه‌ها اغلب توسط معماران محلی یا دانشکده‌های معماری طراحی شده‌اند و تمرکزشان روی معماری بومی و پایدار بوده است.البته باید گفت که در برخی موارد به دلیل فشارهای اقتصادی یا محدودیت‌های ساخت و ساز، رعایت کامل این اصول چالش‌برانگیز بوده است.

نقش نهادهای شهری در معماری بندرعباس

عامری گفت: نهادهایی مانند شهرداری، سازمان نظام مهندسی و راه و شهرسازی نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری در این فرآیند دارند. این نهادها مسئول تنظیم قوانین، نظارت بر اجرا و تضمین کیفیت معماری و شهرسازی هستند و نمی‌توان از آن‌ها چشم‌پوشی کرد.

وی افزود: شهرداری، به عنوان سیاست‌گذار و تنظیم‌کننده اصلی، وظیفه بررسی و صدور مجوزهای ساخت و ساز، تدوین ضوابط ارتفاع، تراکم، کاربری اراضی و فضای سبز را بر عهده دارد. همچنین، برنامه‌ریزی شهری از طریق طرح‌های جامع و تفصیلی جهت‌گیری کلی توسعه شهر را مشخص می‌کند که معماری باید با آن هماهنگ باشد. متأسفانه طولانی شدن فرآیندهای اداری و ضعف در طرح‌های تفصیلی از مشکلات کنونی شهر است. نظارت بر اجرای قوانین و برخورد با تخلفات نیز از وظایف مهم شهرداری است که باید با دقت و قدرت بیشتری انجام شود. این استاد دانشگاه عنوان کرد: از سوی دیگر، سازمان نظام مهندسی مسئول تضمین کیفیت فنی طراحی و اجرای پروژه‌ها، صدور مجوز فعالیت مهندسان و ارتقای دانش تخصصی آنان است. این سازمان با برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی تلاش می‌کند کیفیت مهندسی و اجرایی پروژه‌ها را بالا ببرد. خوشبختانه در حال حاضر شاهد عزم جدی سازمان نظام مهندسی استان در این زمینه هستیم. در نهایت، شهرداری بیشتر نقش تنظیم‌کننده و سیاست‌گذار کلان دارد و سازمان نظام مهندسی نقش ناظر و تضمین‌کننده کیفیت فنی پروژه‌ها را ایفا می‌کند. هماهنگی بین این دو نهاد به همراه توجه به جنبه‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی شهر، می‌تواند باعث شکل‌گیری معماری منسجم، پایدار و هویت‌دار در بندرعباس شود. عدم توجه به این موارد ممکن است منجر به بی‌نظمی، ناهماهنگی و مشکلات ساختاری در شهر شود.

اقدامات پیشنهادی برای ارتقای معماری شهری بندرعباس

معمار و شهرساز هرمزگانی در این خصوص گفت: اگر اختیار کامل برای ارتقای معماری و فضای شهری بندرعباس داشتم، نخستین گام را بر توسعه فضای عمومی و ارتقای کیفیت زندگی شهری متمرکز می‌کردم. این شامل بازآفرینی و بهبود فضاهای باز شهری مانند پارک‌ها، میادین و پیاده‌روها می‌شود. به‌ویژه پیاده‌روها که در حال حاضر وضعیت نامناسبی دارند و نیازمند طراحی مناسب با اقلیم گرم و مرطوب بندرعباس هستند؛ پیاده‌راه‌هایی که علاوه بر هماهنگی با شرایط آب و هوایی، جاذبه‌های اجتماعی ایجاد کرده و هویت بومی شهر را به نمایش بگذارند. در طراحی ساختمان‌ها نیز باید توجه ویژه‌ای به استفاده از مصالح بومی و بهره‌گیری از تکنیک‌های سنتی مانند بادگیر، سایبان و نورگیرهای طبیعی با رعایت شرایط اقلیمی و فرهنگی منطقه داشت.همچنین بهبود شبکه حمل‌ونقل عمومی و زیرساخت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا وضعیت فعلی بسیار نامطلوب است. هدف ایجاد دسترسی آسان و بدون ترافیک به مراکز شهری است. توسعه استفاده از خودروهای برقی، دوچرخه و سایر روش‌های حمل‌ونقل پاک، باید جدی گرفته شود.در حوزه فضای سبز نیز، مدیریت بهتر و حفظ منابع طبیعی ضرورت دارد. کاشت درختان مقاوم به خشکی و شوری علاوه بر بهبود منظر شهری، به کاهش دمای شهر کمک می‌کند. متأسفانه در بندرعباس کاهش سرانه فضای سبز و تغییر کاربری‌های گسترده فضای سبز به کاربری‌های دیگر مشاهده می‌شود که حتی در کمیسیون ماده ۵ نیز به‌خوبی مورد توجه قرار نگرفته است. اجرای این اقدامات به طور هم‌زمان باعث می‌شود بندرعباس شهری زیبا، پایدار و هماهنگ با فرهنگ و اقلیم خاص خود باشد.

پروژه رویایی در بندرعباس

عامری با اشاره به کمبود امکانات تفریحی در شهر بندرعباس گفت: پروژه‌ای که من به عنوان یک طرح رویایی دوست دارم در بندرعباس ببینم، ایجاد یک پارک بزرگ ساحلی چندمنظوره است.

چنین پارکی، با توجه به موقعیت خاص بندرعباس، مشابه نمونه‌هایی که در شهرهای بندری کشورهای مختلف اجرا شده، می‌تواند امکانات متنوع تفریحی، فرهنگی و ورزشی را فراهم کند؛ جایی که خانواده‌ها بتوانند به راحتی وقت بگذرانند و احساس آرامش کنند.

این پارک می‌تواند شامل فضای سبز وسیع، کافه‌ها و رستوران‌های محلی، سالن‌های نمایش و کنسرت، مسیرهای دوچرخه‌سواری، زمین اسکیت و امکانات دیگری باشد که در کنار ساحل جان می‌گیرد. این پروژه علاوه بر ارتقای کیفیت زندگی مردم، جذابیت گردشگری شهر را افزایش می‌دهد و بندرعباس را به یکی از شهرهای شاخص استان تبدیل می‌کند.

البته معتقدم بسیاری از ادارات و دستگاه‌های دولتی که اکنون در حاشیه بلوار ساحلی مستقرند و زمین‌های وسیعی در اختیار دارند، باید به بخش‌های دیگر شهر منتقل شوند تا این فضاها آزاد شده و چنین پروژه‌های بزرگ و رویایی تحقق یابند.

با ایجاد چنین پارکی و جذب گردشگر، می‌توان درآمدی پایدار از صنعت گردشگری به دست آورد که بخشی از آن برای حل مسائل و بهبود شرایط شهر هزینه شود. این‌گونه، هم مردم راحت‌تر زندگی خواهند کرد و هم سطح درآمد و کیفیت زندگی در بندرعباس ارتقا پیدا خواهد کرد.

در پایان، به عنوان یک معمار و شهرساز لازم می‌دانم نکته‌ای مهم را بیان کنم. برای تحقق کامل موارد مطرح شده، نخست باید قوانین شوراهای شهر و روستا بازنگری شود. متأسفانه اکنون افرادی بدون تجربه کافی وارد شوراها می‌شوند و به جای تسهیل، مشکلات جدیدی ایجاد می‌کنند.

بنابراین اصلاح این قوانین ضروری است تا افرادی با سابقه و تخصص وارد شوراها شده و به مدیریت شهری کمک کنند. مهم‌تر از همه، باید به سمت انتخاب مستقیم شهردار توسط مردم حرکت کنیم. این موضوع سال‌ها پیش توسط من پیشنهاد شد اما متأسفانه در کمیسیون عمران تصویب نشد. انتخاب شهردار از طریق آرای عمومی باعث می‌شود شهردار استقلال و قدرت اجرایی بیشتری داشته باشد و فشارهای غیرضروری از سوی اعضای شورا کاهش یابد.

علاوه بر این، جذب نیروها در شهرداری باید بر اساس تخصص و مرتبط بودن با حوزه معماری و شهرسازی باشد، نه صرفاً روابط یا شرایط غیرمرتبط. همچنین، شهرداری که به‌طور مستقیم توسط مردم انتخاب می‌شود، باید دارای تحصیلات پایه و مرتبط با شهرسازی یا معماری باشد، چون مبانی اصلی در دوره‌های پایه تدریس می‌شود.

اجرای این اصلاحات تأثیر چشمگیری در بهبود مدیریت شهری، ارتقای کیفیت زندگی و حفظ هویت فرهنگی بندرعباس خواهد داشت.

روزنامه صبح ساحل