مردودی در تحقق دولت الکترونیک

ایران در شاخص توسعه دولت الکترونیک (EGDI 2022) رتبه ۹۱ از ۱۹۳ کشور را دارد که نسبت به سال ۲۰۱۸ (رتبه ۸۶) افت نشان می‌دهد. بر اساس داده موجود حدود ۴۷.۲٪ شهروندان از خدمات غیرحضوری استفاده می‌کنند و ۴۲.۱٪ همچنان روش‌های سنتی را ترجیح می‌دهند . اگرچه ۷۳.۸٪ از کاربران «درگاه ملی خدمات هوشمند» رضایت دارند، اما ۷۲.۶٪ از «کندی سیستم‌ها» و ۶۷.۹٪ از «مدارک تکراری» شکایت دارند.

نقش دولت الکترونیک در توسعه پایدار

با توسعه دولت الکترونیک و ایجاد پنجره ملی خدمات دولت هوشمند دریافت مجوز‌ بسیاری از کسب و کار‌ها و انجام امور دولتی روزمره آن‌ها به صورت الکترونیکی انجام می‌شود. اکنون ارائه امور مالیاتی در کشور با هوشمندسازی سازمان مالیات کشور منجر به کاهش فرار مالیاتی و افزایش عدالت در اخذ مالیات‌ها شده است. بر اساس برخی آمار‌ها خدمات دولت الکترونیک باعث کاهش قابل توجه تا حدود ۶۰ درصدی هزینه‌های عملیاتی دولت از طریق حذف کاغذبازی و اتوماسیون فرآیندها می‌شود.

تجربه کشورهایی مانند کره‌جنوبی نشان می‌دهد توسعه دولت الکترونیک و افزایش کیفیت ارائه خدمات اداری می‌تواند باعث افزایش مشارکت بخش خصوصی در اقتصاد و بهبود وضعیت کسب و کار شود.

علاوه بر اهمیت خدمات دولت الکترونیک در توسعه اقتصادی به دلیل ارائه سریع خدمات به بخش خصوصی و کسب‌ و کار‌ها، دسترسی گسترده به خدمات از طریق اینترنت و حذف محدودیت‌های مکانی از عدالت اجتماعی در ارائه خدمات نیز غفلت نشده است. شهروندان می‌توانند دسترسی ۲۴ ساعته به خدمات بهداشتی، آموزشی و اداری داشته باشند. از سوی دیگر ارائه خدمات به صورت آنلاین و از راه دور منجر به کاهش ترددهای شهری، آلایندگی هوا و کاهش مصرف انرژی شود. با توجه به تاکید دولت بر اهمیت کاهش مصرف انرژی و کاهش استفاده از وسایل حمل و نقل خصوصی برای کنترل آلودگی هوا اهمیت توسعه الکترونیک در کشور‌ ما اهمیت فراوانی دارد.

پیوند دولت الکترونیک و حکمرانی خوب

دولت الکترونیک با تحقق چهار اصل کلیدی، پایه‌های حکمرانی خوب را تقویت خواهد کرد.

۱_شفافیت انتشار داده‌های باز

در مورد بودجه‌ریزی، مناقصات و عملکرد دستگاه‌ها مختلف، شفافیت از مهم‌ترین دستاورد‌های دولت الکترونیک است. برای مثال تجربه سازمان امور مالیاتی تهران نشان می‌دهد سیستم‌های الکترونیک مالیاتی، فرار مالیاتی را ۲۵٪ کاهش داده‌اند. همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس در بررسی که از بازار خرید و فروش خودرو‌های کارکرده ارائه داده است، اعلام کرده استفاده از خدمات دولت الکترونیک می‌تواند باعث کاهش قابل توجه تخلفات در این حوزه شود. در خرید و فروش خودرو‌ها اطلاعاتی از جمله مالکیت و کیلومتر خودرو توسط فروشندگان پنهان کاری می‌شود. اما ثبت اطلاعات دقیق خودرو‌ها از زمان خروج از کارخانه امکان دریافت استعلام فوری در زمان خرید و فروش را فراهم خواهد کرد که باعث کاهش تخلفات خواهد شد.

۲_ ارائه خدمات متناسب با رضایت مردم و مسئولت پذیری(مشارکت مردم)

توسعه دولت الکترونیک در عصر مدرن که رضایت مردم از دریافت خدمات برای دولت‌ها اهمیت زیادی دارد موضوع قابل توجهی است‌. دستگاه مختلف از جمله دولت و شهرداری‌های سراسر کشور می‌توانند با راه‌اندازی پلتفرم‌هایی برای نظرسنجی از آحاد مختلف جامعه میزان رضایت نسبت به خدمات اداری، دولتی و نهاد‌های عمومی را سنجش کنند.

۳_مسئولیت‌پذیری

از طریق اخذ نظرسنجی‌ها و سامانه‌های پاسخگویی امکان رصد دقیق عملکرد بخش‌ها و کارمندان دولتی میسر می‌شود. در این شرایط هیچ نهاد یا کارمند دولتی نمی‌تواند بهانه‌ای برای عدم ارائه خدمات داشته باشد.

۴_افزایش کارایی و کاهش زمان ارائه خدمات

ارائه خدمات اداری به صورت آنلاین صرفه‌جویی قابل توجهی در زمان ارائه خدمات دارد. بسیاری از مردم در زمان دریافت خدمات اداری از اتلاف وقت گلایه دارند. حتی فراتر از آن در برخی موارد مشاهده می‌شود کارمندان بسیاری از خدمات به تعویق می‌اندازد. به دلیل ثبت زمان درخواست خدمات توسط شهروندان در سامانه‌های دولتی امکان رصد مدت زمان انجام خدمت مشخص می‌شود.

چالش‌های کلیدی در ایران

توسعه دولت الکترونیک و ارائه خدمات اداری به صورت آنلاین در ایران به دلیل ضعف برخی زیر ساخت‌ها و ساختار با چالش مواجه است. سرعت اینترنت در ایران بر اساس آخرین آمار‌ها ۱۳.۵۸ مگابیت/ثانیه است که با میانگین جهانی: ۹۱ مگابیت/ثانیه فاصله زیادی دارد. علاوه بر مشکلات زیر ساختی در حوزه اینترنت چالش‌های ساختاری نیز پیش رو است. به دلیل عدم استقبال جامعه ما از شفافیت در ارائه داده‌ها مدیران سازمانی در شفاف‌سازی اطلاعات و اشتراک گذاری داده‌ها مقاومت می‌کنند‌. همچنین تاکنون اقدام قابل توجهی از مدیران ملی و محلی برای سنجش رضایتمندی مردم از ارائه خدمات صورت نگرفته است در حالی که امروزه فناوری‌های ارتباطی و اینترنت امکان نظرسنجی از مردم را فراهم کرده است. برای توسعه دولت الکترونیک که از الزمات ضروری توسعه پایدار در جوامع مدرن در قرن ۲۱ است باید این چالش‌ها به سرعت توسط دولت برطرف شود. امنیت سایبری نیز که در شرایط جنگی اهمیت فراوانی برای ارائه خدمات دارد باید به صورت ویژه در این روزها مورد توجه قرار بگیرد. همچنین از توجه ویژه به هوش مصنوعی برای افزایش سرعت ارائه خدمات نباید غافل شد. بسیاری از کشور‌های منطقه سرمایه گذاری‌های کلانی در حوزه هوش مصنوعی داشته‌اند تا بتوانند در آینده از طریق آن کیفیت و سطح زندگی شهروندان خود را افزایش دهند.

بدون شک انقلاب بعدی در حوزه تکنولوژی برپایه هوش مصنوعی است و کشور‌هایی که از این حوزه عقب بمانند نمی‌توانند در مسیر توسعه گام بردارند.

علاوه بر اهمیت دولت الکترونیک در ایران به عنوان پروژه فناورانه، اهمیت آن در بازسازی رابطه حکومت و ملت بر پایه اعتماد، شفافیت و مشارکت است. تحقق این چشم‌انداز مستلزم توسعه ارائه خدمات به صورت غیرحضوری و آنلاین و گذار از «دولت الکترونیک» به «دولت هوشمند» با محوریت هوش مصنوعی است. هم‌اکنون پنجره تاریخی برای جبران عقب‌ماندگی ایران باز است، پنجره‌ای که بسته‌شدن آن به معنای تحمیل هزینه‌های هنگفت اقتصادی و اجتماعی خواهد بود. وقت آن رسیده است که بالاخره ایرانیان از صف‌های طولانی و اتلاف وقت‌ها همیشگی رهایی یایند و شفافیت در انجام امور کشور جاری شود.