وقت‌کشی در ایمن‌سازی

جزئیات حادثه بازار نور

بر اساس اعلام آتش‌نشانی، حادثه بازار نور درگهان ساعت۱۷ و ۴۷ دقیقه پانزدهم تیر از واحد ۱۲۳ آغاز شد، آتش به علت اتصالی برق از مغازه همکف، درست جایی کنار راه‌پله‌ها، زبانه کشید و در زمانی کوتاه به طبقات بالا سرایت کرد. نه کپسول آتش‌نشانی در دسترس بود، نه پرسنل آموزش‌دیده.

به گفته نجم‌الدین فریدونی، رئیس آتش‌نشانی قشم، تأخیر در اعلام حادثه، چیدمان نامناسب کالاهای قابل اشتعال و نبود تجهیزات ایمنی، آتش را تسریع و مهار را سخت کرد. ۱۳۶ نیروی امدادی با ۱۲ خودروی آتش‌نشانی از ۵ نقطه استان به محل اعزام شدند. درنهایت، ۷۶ باب مغازه به‌طور کامل در آتش سوخت، پنج خودرو و پنج موتورسیکلت نابود شدند و ۱۹۲ مغازه دیگر دچار دودگرفتگی شدند. این مجتمع، گرچه از سال ۱۳۹۰ پایان کار گرفته بود، اما تجهیزات ایمنی آن از مدت‌ها پیش غیرفعال یا ناکارآمد بوده است. دو اخطار رسمی در سال گذشته به مدیریت این مجتمع داده‌شده بود، اما هیچ اقدامی برای اصلاح وضعیت انجام نشد.

قصور ایمنی بررسی می‌شود

در پی آتش‌سوزی مهیب در بازار نور درگهان، جلسه‌ای ویژه و فشرده با حضور مقام‌های استانی، منطقه‌ای، قضایی و اقتصادی به میزبانی فرمانداری قشم برگزار شد، جلسه‌ای که با محوریت رسیدگی فوری به وضعیت کسبه آسیب‌دیده، بررسی علل حادثه، شناسایی مقصران احتمالی و پیشگیری از تکرار چنین فجایعی، شکل گرفت. مدیرکل مدیریت بحران استانداری هرمزگان، در گفت‌وگو با صبح ساحل بیان داشت که این جلسه باهدف هماهنگی فوری بین دستگاه‌ها و تدوین بسته‌ای از اقدامات حمایتی، مالی، فنی و ایمنی برگزار شد. تمرکز ما بر بازگشت سریع کسبه به چرخه فعالیت، جبران بخشی از خسارت‌ها و در عین‌حال، اصلاح زیرساخت‌های ایمنی در سطح بازارهای استان است. مهرداد حسن‌زاده، این حادثه را هشداری جدی برای بازنگری در زیرساخت‌های ایمنی بازارها دانست و تأکید کرد که در این خصوص نهادهای اجرایی موظف شده‌اند با تمام ظرفیت پای‌کار بیایند.

محل موقت برای کسبه آسیب‌دیده فراهم می‌شود

حسن‌زاده با اشاره به‌ضرورت بازگشت فوری کسبه به فعالیت، گفت: یکی از نخستین تصمیمات ما در این جلسه، اختصاص مکان جایگزین موقت برای راه‌اندازی مجدد کسب‌وکار افراد آسیب‌دیده بود. با همکاری فرمانداری قشم و منطقه آزاد، جانمایی این محل به‌سرعت در حال انجام است و تلاش داریم ظرف یک هفته تحویل داده شود.

ارزیابی خسارت‌ها توسط شرکت‌های بیمه

مدیرکل مدیریت بحران استانداری هرمزگان، درباره وضعیت برآورد خسارات توضیح داد: مسئولیت ارزیابی خسارت‌ها به عهده شرکت‌های بیمه ایران، البرز و سینا گذاشته‌شده و مقرر شد ظرف یک هفته فرآیند نهایی شود. حسن‌زاده این را افزود که تا این لحظه، بیش از ۱۲۰ واحد تجاری ارزیابی‌شده‌اند. این گزارش‌ها مبنای پرداخت خسارت خواهند بود.

تسهیلات بانکی ویژه در راه است

مدیرکل مدیریت بحران استان اعلام کرد که اقدامات هماهنگی با بانک‌ها نیز آغازشده است. برای تأمین منابع مالی موردنیاز آسیب‌دیدگان، مقررشده تسهیلات بانکی با نرخ ترجیحی در اختیار آن‌ها قرار گیرد.حسن‌زاده یادآور شد که این موضوع با محوریت معاونت اقتصادی استانداری در حال پیگیری است و جلسه شورای هماهنگی بانک‌های استان دوشنبه آینده برگزار خواهد شد.

معافیت‌های مالیاتی و حمایت‌های بیمه‌ای

مدیرکل مدیریت بحران استان درباره تدابیر حمایتی دیگر گفت: در حوزه تأمین اجتماعی، تمهیداتی در نظر گرفته‌ایم تا کسبه دچار فشار مضاعف نشوند. به گفته حسن‌زاده معافیت‌های مالیاتی نیز در قالب حمایت از کارفرمایان آسیب‌دیده و نه خویش‌فرمایان، به کارگروه رفع موانع تولید ارجاع شده و قرار است روز دوشنبه آینده مصوب و ابلاغ شود.

نظارت فنی و آغاز عملیات بازسازی تحت نظر نظام‌مهندسی

این مقام مسئول درباره وضعیت فنی سازه و اقدامات بازسازی افزود: «بازسازی باید بر اساس نظر کارشناسی دقیق انجام شود. حسن‌زاده بابیان اینکه کارشناسان ماده ۲۷ و تیم نظام‌مهندسی استان بازدیدهایی انجام داده‌اند و مقرر شد در مرحله اول، نمونه‌گیری و ارزیابی مقاومت سازه انجام شود». وی تصریح کرد: «آواربرداری و نوسازی نیز باید طبق پروتکل‌ها، و با نظارت معاونت عمرانی منطقه آزاد قشم صورت گیرد».

ایمنی،حلقه گمشده‌

مدیرکل مدیریت بحران استان با تأکید بر لزوم توجه به ضعف‌های ایمنی گفت: «در این مجتمع، ۲۸۰ دستگاه کولر فعال بوده اما سیستم سرمایشی مرکزی نداشته و مدیریت بازار نیز مسئول ایمنی نداشته است. آتش‌نشانی قشم در دو مرحله تذکر رسمی داده بود».

پرونده قضایی و ورود قوه قضائیه

حسن‌زاده درباره وضعیت حقوقی پرونده گفت: «با حضور دادستان و رئیس دادگستری قشم، پرونده قضایی برای بررسی قصور احتمالی تشکیل‌شده است. گزارش‌های تکمیلی از سوی آتش‌نشانی به مراجع قضایی ارائه می‌شود و بر اساس مستندات، تصمیمات حقوقی لازم اتخاذ خواهد شد».

بازرسی دوره‌ای از همه بازارهای قشم

در پایان این گفت‌وگو، حسن‌زاده از تصمیم مهم ستاد بحران خبر داد: «تصمیم گرفتیم کارگروهی متشکل از نظام‌مهندسی، منطقه آزاد و فرمانداری قشم تشکیل شود تا از کلیه بازارهای فعال به‌صورت دوره‌ای بازدید ایمنی انجام دهد». وی تأکید کرد: «مجتمع‌هایی که پایان کار، سیستم هشدار یا گزارش‌های ایمنی ندارند، مکلف به رعایت استانداردهای جدید خواهند شد. برای مجتمع‌های فعال نیز برنامه زمان‌بندی مشخص ایمن‌سازی تدوین خواهد شد».

وضعیت فعلی: ایمنی فقط روی کاغذ

بررسی میدانی و کارشناسی از مراکز تجاری هرمزگان نشان می‌دهد که بسیاری از آن‌ها با الزامات ایمنی فاصله دارند؛ از نبود سیستم‌های اعلام و اطفای حریق تا سیم‌کشی‌های فرسوده، انبارداری غیراصولی، انسداد خروجی‌های اضطراری و فقدان نظارت مؤثر. آنچه در ظاهر ممکن است یک مجتمع مدرن به‌نظر برسد، در عمل فاقد تجهیزات اولیه برای مقابله با بحران است.

در بسیاری از بازارهای سنتی مانند «بازار روز بندرعباس»، جعبه‌های آتش‌نشانی فاقد شیلنگ یا کپسول‌اند، دتکتورها غیرفعال و راهروها مملو از کالاهای قابل اشتعال‌اند. تخلیه سریع در شرایط اضطراری تقریباً غیرممکن شده است. اتصالات برق غیراستاندارد نیز یکی از عوامل اصلی حریق معرفی شده‌اند.

ضعف در آموزش و آمادگی

مشکل فقط زیرساختی نیست. در بسیاری از بازارها، فروشندگان حتی با نحوه استفاده از کپسول آتش‌نشانی آشنا نیستند. مانورهای اطفای حریق و تمرین‌های تخلیه اضطراری نیز به‌ندرت اجرا می‌شود. این ضعف آموزش، خطر بحران‌های مهارنشدنی را دوچندان کرده است.

هشدار رئیس آتش‌نشانی بندرعباس

محمدامین لیاقت، رئیس سازمان آتش‌نشانی بندرعباس در گفت‌وگویی صریح هشدار داد: «ما بارها به مدیران بازارها هشدار داده‌ایم، ولی برخی از آن‌ها به‌جای اصلاح، هشدارها را نادیده می‌گیرند. حتی برخی مجتمع‌ها بدون پایان‌کار و بدون تأییدیه ایمنی در حال فعالیت‌اند، مثل مگامال.»

او با اشاره به تفاوت بازارهای سنتی و مدرن گفت: «متأسفانه حتی در مراکز جدید نیز نگهداری تجهیزات ایمنی به‌درستی انجام نمی‌شود. داشتن پایان‌کار ده سال پیش، امروز تضمینی برای ایمنی نیست.»

لیاقت تأکید کرد: «هر مجتمع تجاری باید دارای مسئول ایمنی (HSE) باشد که به‌صورت مداوم شرایط را بررسی کرده و آموزش‌های لازم را ارائه دهد. تأییدیه‌های ایمنی باید دوره‌ای تمدید شوند.»

ضرورت اراده اجرایی قوی برای الزامات ایمنی

هوبه تحویلداری مدیر گروه معماری دانشگاه آزاد بندرعباس نیز با دیدگاهی فنی و تخصصی، از وضعیت حاکم بر مراکز تجاری بندرعباس انتقاد کرد. او گفت:«مراکزی مانند بازار لاری‌ها و بازار قدیم که در هسته‌ی مرکزی شهر قرار دارند، در دوره‌ای ساخته شدند که هیچ ضابطه‌ای برای ایمنی در ساخت آن‌ها لحاظ نشده بود. حتی اگر شهرداری بعدها بهسازی‌هایی انجام داده، این مراکز به‌لحاظ ساختاری با استانداردهای ایمنی امروز فاصله دارند. مراکز تجاری مدرن‌تری مثل مگامال، بندرعباس مال، زیتون و ستاره جنوب اگرچه فرایند تایید نقشه و صدور پروانه را طی کرده‌اند، اما همچنان در رعایت اصول ایمنی، پس از بهره‌برداری دچار ضعف هستند.»

تحویلداری با اشاره به تجربه خود در تهیه ضوابط معماری مسکونی بندرعباس گفت: «از سال ۹۰ به بعد، آتش‌نشانی شروع به تدوین ضوابطی کرد؛ اما بیشتر تمرکز بر پروژه‌های مسکونی بود. در کاربری‌های تجاری، ضابطه‌ی بومی‌شده و مدون وجود ندارد یا اگر هست، به‌صورت رسمی بین شهرداری، نظام مهندسی و آتش‌نشانی هماهنگ نشده است.» او تأکید کرد که باید در مرحله طراحی نقشه و صدور پروانه ساخت، الزامات ایمنی با جدیت لحاظ شود، چراکه در مراحل بهره‌برداری، اصلاح ضعف‌ها بسیار دشوارتر خواهد بود. به گفته او، امروز پتانسیل فنی لازم در بدنه شهرداری و نظام مهندسی برای تدوین چنین ضوابطی وجود دارد، اما اراده اجرایی قوی لازم است.

چرا پاساژها باید تحت فشار قانونی قرار گیرند؟

از پلاسکو گرفته تا کلینیک سینا، تجربه تلخ آتش‌سوزی‌ها نشان داده که بی‌توجهی به ایمنی، تبعات جبران‌ناپذیری دارد. بندرعباس در مسیر تکرار همین اشتباهات است. لیاقت معتقد است که: «تنها راه، فشار قانونی و الزام اجباری برای دریافت تأییدیه‌های ایمنی دوره‌ای است. مراکز متخلف باید تا زمان اصلاح پلمب شوند.»

راهکارهای فوری و پایدار برای بحران ایمنی

تحلیل‌گران شهری و کارشناسان آتش‌نشانی بر چند راهکار تأکید دارند:

۱. بازرسی‌های منظم و اجباری

تشکیل تیم‌های مشترک بین آتش‌نشانی، شهرداری و نظام مهندسی برای بازدیدهای دوره‌ای از بازارها ضروری است. تخلف باید به‌سرعت با پلمب و برخورد قانونی همراه باشد.

۲. الزام به تعیین مسئول ایمنی (HSE)

هر مجتمع باید یک کارشناس ایمنی مجرب را به‌صورت تمام‌وقت استخدام و گزارش‌های منظم ارائه کند.

۳. نوسازی تجهیزات و زیرساخت‌ها

با حمایت دولت، شهرداری و بانک‌ها باید منابع مالی برای نصب سامانه‌های هشدار و اطفای حریق، نوسازی سیم‌کشی‌ها و تجهیز فروشگاه‌ها فراهم شود.

۴. آموزش و مانور دوره‌ای

سازمان آتش‌نشانی با همکاری اصناف، مانورهای منظم برگزار کرده و نحوه مواجهه با بحران را آموزش دهد.

۵. اصلاح ساختار فیزیکی

عرض راهروها، باز شدن خروجی‌های اضطراری، جداسازی انبارها و استفاده از مصالح مقاوم در برابر حریق از مهم‌ترین اقدامات فیزیکی است.

وقت تصمیمات سخت است

این گزارش، یکی از چندین گزارش منتشرشده در «صبح‌ساحل» درباره آتش‌سوزی و ایمنی بازارهای تجاری در هرمزگان است گزارش‌هایی که کوشیده‌اند لایه‌های پنهان قصور، ضعف نظارت و تکرار خطاهای مرگبار را به تصویر بکشند.اکنون وقت آن نیست که با واژه‌هایی چون "بررسی" یا "هماهنگی" وقت‌کشی شود. وقت تصمیمات سخت است، وقت برخوردهای بازدارنده. ایمنی، یک انتخاب اختیاری نیست؛ یک ضرورت حیاتی است. اگر امروز مراکز تجاری تحت فشار برای اصلاح ساختارهای ایمنی قرار نگیرند، فردا ممکن است شاهد فاجعه‌هایی باشیم که تنها با سوگواری پاسخ داده شوند. وقت آن رسیده است که ایمنی در بازارها، نه فقط شعار، بلکه مطالبه‌ای عمومی و الزام قانونی شود. حادثه بعدی، نه یک احتمال، که نتیجه‌ طبیعی همین تعلل‌ها خواهد بود.