بده‌بستان با بازی تهران

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در واکنش به اظهارات کشور‌های اروپایی اعلام کرده است "فعال‌سازی مکانیسم ماشه معادل یک حمله نظامی است و هشدار می‌دهد این اقدام به‌معنای پایان نقش اروپا در برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران خواهد بود. "

تهدید کشور‌های اروپایی به فعال‌سازی مکانیسم ماشه نشان می‌دهد آن‌ها نیز می‌خواهند مانند رویکرد دولت ترامپ از دیپلماسی زور و اجبار در قبال برنامه‌ هسته‌ای استفاده کنند. ترامپ از آغاز دوران ریاست در سال ۲۰۱۶ و همچنین آغاز دوره ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۴ سیاست فشار حداکثری را در قبال برنامه هسته‌ای ایران اعمال کرده است. دولت او فراتر از این سیاست در روز‌های پایانی جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای حمله کرد و آسیب‌های جدی به سه سایت هسته‌‌ای فردو، نطنز و اصفهان وارد کرد. ترامپ با این حملات امیدوار بود ایران به سرعت پای میز مذاکره بیاید و توافق مدنظر آمریکا و غرب را امضا کند. اما ایران مانند دوره‌های گذشته رویکرد اجبارآمیز را تاکنون نپذیرفته و اعلام کرده است تنها در صورتی توافق را خواهد پذیرفت که خط قرمز‌هایش از جمله توقف غنی‌سازی، لحاظ نشود. اما آمریکا و کشور‌های اروپایی می‌گویند غنی‌سازی اورانیوم در ایران باید متوقف شود‌. به ادعای اکسیوس، به غیر از آمریکا و اروپا، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه نیز به ایران پیشنهاد داده است در قبال دریافت اورانیوم ۳/۶۷ درصد و اورانیوم ۲۰درصد(به صورت محدود) از روسیه، غنی سازی اورانیوم در داخل را متوقف کند‌. در صورت صحت، این رویکرد روسیه به عنوان کشوری که حداقل از لحاظ سیاسی حامی برنامه هسته‌ای ایران بوده است بسیار قابل توجه است‌. البته تاکنون مقامات سیاسی کشورمان پاسخی به این درخواست روسیه نداده‌اند و به احتمال زیاد در آینده نیز پاسخ مثبت به چنین پیشنهاداتی نخواهند داد.

مذاکرات به نتیجه نخواهد رسید!

علیرغم اعلام موضع مقامات دو کشور ایران و آمریکا برای از سرگیری مذاکرات اما تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده است. رئیس جمهور پزشکیان در روز‌های اخیر در توییتی از باز بودن پنجره دیپلماسی ابراز امید کرده بود. اما در عین حال موضع گیری‌ کشور‌های غربی چنین موضوعی را نشان نمی‌دهد. آمریکا همچنان بر سیاست فشار حداکثری و توقف غنی‌سازی پافشاری می‌کند. اروپا که قبل از آغاز جنگ روسیه و اوکراین حامی توافق برجام بود، اما اکنون رویکرد متفاوتی دارد. آنها اکنون یک ضرب‌الاجل شش هفته‌ای را مشخص کرده‌اند. این یعنی اروپا هم نمی‌خواهد نرمش‌های لازم برای تشویق ایران به توافق را نشان دهد‌. بدون شک رسیدن به یک توافق نیازمند بده بستان امتیازات میان طرفین است. در صورتی که ایران بخواهد امتیازات قابل ملاحظه‌ای به طرف مقابل بدهد، باید امتیازات خوبی هم دریافت کند. امتیازات اهدایی از سوی کشور‌های غربی باید هم شامل برنامه هسته‌ای ایران(غنی‌سازی محدود در خاک ایران) و هم شامل لغو تحریم‌های اقتصادی باشد. روند تحولات تاکنون نشان می‌دهد کشور‌های غربی چنین رویکردی در قبال ایران نخواهند داشت. در نتیجه تا زمانی که امتیازات قابل توجه در قبال محدودسازی برنامه ایران دریافت نشود امکان توافق با رویکرد اجبارآمیز غربی‌ها امکان پذیر نخواهد بود.

نبود کشور میانجی

علاوه بر این موارد کشور‌ میانجی نیز برای تسریع روند مذاکرات ایران و آمریکا که بتواند مواضع دو کشور را به هم نزدیک کند وجود ندارد. کشور‌های عمان و قطر و حتی عربستان سعودی تلاش‌هایی برای میانجیگری داشته‌اند اما موفقیت آمیز نبوده است. اخیرا چین به‌عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و عضو برجام به عنوان میانجی مطرح شده بود اما این کشور تاکنون تمایلی از خود برای ایفای این نقش نشان نداده است.

حضور چین با توجه به روابط خوب با ایران و اتخاذ رویکرد بی‌طرفی در نظام بین‌الملل و همچنین یکی از مخالفان افزایش کشور‌های مجهز به سلاح هسته‌ای می‌توانست راهگشا باشد اما چنین اتفاقی به نظر نمی‌رسد رخ دهد.

فعال‌سازی مکانیسم ماشه به جنگ منجر می‌شود؟

با وجود عدم موفقیت مذاکرات و فعال‌سازی مکانیسم ماشه برخی سناریوی مجدد آغاز جنگ را مطرح می‌کنند. رژیم اسرائیل همچنان تلاش‌های خود برای عدم انجام توافق میان ایران و آمریکا را ادامه می‌دهد. اما موضع‌گیری‌های آمریکا و اروپا نشان می‌دهد آنها به دنبال آوردن ایران پای میز مذاکره از طریق حداکثرسازی تحریم‌ها هستند نه اتکا به جنگ که می‌تواند تاثیرات منفی اقتصادی در بازار انرژی جهان داشته باشد. اما رژیم اسرائیل در گذشته نشان داده است در صورتی که امکان هرگونه توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران باشد کارشکنی خود حتی اگر جنگ باشد را انجام خواهد داد تا هیچ گونه‌ توافقی صورت نگیرد. امنیتی‌سازی برنامه هسته‌ای ایران از طریق بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و پاسخ احتمالی ایران از جمله خروج از NPT به احتمال زیاد بهانه‌های جدید آنها برای توجیه حمله مجدد به ایران باشد.

در مجموع فعال‌سازی مکانیسم ماشه تحولات پیرامون برنامه‌ هسته‌ای ایران را با چالش‌های پیچیده‌ای همراه خواهد کرد. بازگشت تحریم‌های سازمان ملل فشار‌های سیاسی و اقتصادی بر ایران را تشدید خواهد کرد. ایران با وجود افزایش فشار‌ها باز هم از خطوط قرمز خود نخواهد گذشت‌.

خروج آمریکا از توافق برجام و همچنین آغاز جنگ ۱۲ روزه مقامات ایران را بیش از پیش نسبت به توافق و محدودسازی برنامه هسته‌ای بدبین کرده است‌. آمریکا و اروپا رویکرد سازنده‌ای از خود نشان نمی‌دهند. چین و روسیه نیز با وجود حمایت‌های نسبی سیاسی اما تمام‌قد کنار ایران نخواهند ایستاد.

همه این مسائل منجر به پیچیده‌تر شدن روند برنامه هسته‌ای ایران و عدم رسیدن به یک توافق را نمایان می‌‌کند‌. توافقی که اگر صورت نگیرد بحران‌های بین‌المللی گسترده‌ای را به همراه خواهد داشت.