کودکان در مامن آتش‌بس

کودکان در برابر ترس آسیب‌پذیرترند

روان‌شناسی رشد نشان می‌دهد که کودکان به دلیل تکامل نیافتن کامل سیستم عصبی و توانایی‌های شناختی، واکنش‌های شدیدتری به محرک‌های استرس‌زا مانند صداهای بلند یا اخبار تهدیدآمیز نشان می‌دهند. نظریه دلبستگی جان بولبی تاکید می‌کند که حس امنیت در کودکان به وجود یک پایگاه امن، معمولا والدین یا مراقبان، وابسته است. در شرایط تنش‌زا، مانند شنیدن صداهای انفجار یا مواجهه با اخبار درگیری، این پایگاه امن ممکن است تضعیف شود، زیرا والدین خود نیز تحت استرس هستند. این امر می‌تواند حس ناامنی را در کودکان تشدید کند. علاوه بر این، نظریه یادگیری اجتماعی آلبرت بندورا نشان می‌دهد که کودکان از طریق مشاهده رفتارها و واکنش‌های بزرگسالان، ترس و اضطراب را یاد می‌گیرند. برای مثال، اگر والدین یا رسانه‌ها به‌طور مکرر درباره تهدیدات یا صداهای بلند صحبت کنند، کودکان ممکن است این تهدیدات را بزرگ‌تر از آنچه هست درک کنند. مطالعه‌ای در سال 2019 توسط دانشگاه هاروارد نشان داد که قرار گرفتن مداوم کودکان در معرض اخبار منفی یا محرک‌های صوتی مانند صدای آژیر، می‌تواند سطح کورتیزول (هورمون استرس) را در آن‌ها افزایش دهد و به اضطراب پایدار منجر شود.

تاثیرات روان‌شناختی تنش‌های اخیر

در شرایطی مانند تنش‌های ایران و اسرائیل، کودکان ممکن است با محرک‌های متعددی مواجه شوند: صداهای بلند مانند انفجار یا آژیر، تغییرات در روال روزانه (مانند تعطیلی مدارس)، یا شنیدن گفتگوهای بزرگسالان درباره درگیری‌ها. این عوامل می‌توانند حس ناامنی را در کودکان تقویت کنند.

نشانه‌های رایج اضطراب در کودکان شامل کابوس‌های شبانه، ترس از جدایی، حساسیت بیش‌ازحد به صداها، یا رفتارهای اجتنابی (مانند امتناع از حضور در مکان‌های شلوغ) است. کودکان همچنین ممکن است به دلیل عدم توانایی در بیان احساسات خود، نشانه‌های جسمانی مانند سردرد یا دل‌درد نشان دهند. از منظر روان‌شناسی اجتماعی، هویت اجتماعی و حس تعلق به جامعه نیز در کودکان نقش مهمی در احساس امنیت ایفا می‌کند. در دوران آتش‌بس، که جامعه در حال گذار از تنش به آرامش است، بازسازی این حس تعلق و اطمینان از طریق حمایت‌های خانوادگی، آموزشی و اجتماعی ضروری است.

رویکردهایی برای بازسازی حس امنیت

برای کمک به کودکان در غلبه بر ترس و بازسازی حس امنیت، رویکردهای زیر، که ریشه در روان‌شناسی علمی و اجتماعی دارند، توصیه می‌شوند. دلبستگی تاکید می‌کند که کودکان برای احساس امنیت به ثبات و پیش‌بینی ‌پذیری نیاز دارند. والدین و مربیان می‌توانند با ایجاد روال‌های روزانه منظم، مانند زمان‌های مشخص برای خواب، غذا یا بازی، حس کنترل را به کودکان بازگردانند. برای مثال، مطالعه‌ای در سال 2021 توسط انجمن روان‌شناسی آمریکا نشان داد که روال‌های منظم می‌توانند اضطراب کودکان را تا 20 درصد کاهش دهند. والدین همچنین باید از بحث درباره موضوعات تنش‌زا در حضور کودکان خودداری کنند و به‌جای آن، فضایی آرام و حمایت‌گر فراهم کنند.

بازی ‌درمانی یکی از روش‌های موثر مبتنی بر روان‌شناسی بالینی است که به کودکان اجازه می‌دهد احساسات خود را از طریق بازی بیان کنند. در این روش، کودکان با استفاده از اسباب‌بازی‌ها، نقاشی یا داستان‌سرایی، ترس‌ها و نگرانی‌های خود را به‌صورت غیر مستقیم ابراز می‌کنند. یک مطالعه در سال 2020 توسط دانشگاه آکسفورد نشان داد که بازی‌ درمانی می‌تواند نشانه‌های اضطراب را در کودکانی که در معرض رویدادهای استرس‌زا بوده‌اند، تا 30 درصد کاهش دهد. برای مثال، استفاده از عروسک‌ها برای بازسازی سناریوهای ترسناک (مانند صدای انفجار) می‌تواند به کودکان کمک کند تا این تجربیات را پردازش کنند.

از طرفی قصه‌درمانی به کودکان کمک می‌کند تا از طریق داستان‌ها، ترس‌های خود را بازسازی کنند و معنای جدیدی به تجربیاتشان بدهند.

والدین یا مربیان می‌توانند داستان‌هایی درباره شخصیت‌هایی که بر ترس‌های خود غلبه کرده‌اند، برای کودکان بخوانند یا با آن‌ها خلق کنند. این روش به کودکان کمک می‌کند تا احساس کنند کنترل بیشتری بر موقعیت‌های ترسناک دارند. برای مثال، داستانی درباره کودکی که با کمک دوستانش بر ترس از صداهای بلند غلبه می‌کند، می‌تواند حس امید را تقویت کند.

تمرینات ذهن‌آگاهی و آرام‌سازی

تکنیک‌های ذهن‌آگاهی، مانند تنفس عمیق یا تمرینات تصویرسازی ذهنی، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا واکنش‌های فیزیولوژیکی خود به صداهای بلند یا محرک‌های استرس‌زا را مدیریت کنند. یک مطالعه در سال 2022 توسط دانشگاه استنفورد نشان داد که تمرینات ذهن‌آگاهی کوتاه‌مدت (5-10 دقیقه در روز) می‌توانند اضطراب کودکان را تا 25 درصد کاهش دهند. والدین می‌توانند این تمرینات را به‌صورت بازی‌گونه، مانند «بازی تنفس با بالن» (که در آن کودک تصور می‌کند شکمش مانند بالن با تنفس پر و خالی می‌شود)، به کودکان آموزش دهند.

این تکنیک، که ریشه در روان‌شناسی شناختی-رفتاری دارد، به کودکان کمک می‌کند تا به‌ تدریج با محرک‌های ترسناک، مانند صداهای بلند، مواجه شوند. برای مثال، والدین می‌توانند با پخش صداهای ملایم (مانند صدای رعدوبرق ضعیف) و سپس افزایش تدریجی شدت صدا، به کودک کمک کنند تا حساسیت خود را کاهش دهد. این روش باید تحت نظارت یک روان‌شناس انجام شود تا از شدت گرفتن اضطراب جلوگیری شود.

تقویت حمایت اجتماعی

از منظر روان‌شناسی اجتماعی، حس تعلق به گروه می‌تواند اضطراب کودکان را کاهش دهد. فعالیت‌های گروهی، مانند بازی‌های تیمی یا کارگاه‌های هنری در مدرسه، می‌توانند حس همبستگی را تقویت کنند.

نظریه تماس بین‌گروهی نشان می‌دهد که تعاملات مثبت با همسالان می‌تواند حس امنیت را بازسازی کند. برای مثال، برگزاری جلسات گروهی که در آن کودکان درباره احساسات خود صحبت می‌کنند، می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا احساس تنهایی نکنند.

والدین و مربیان نقش کلیدی در کمک به کودکان برای غلبه بر ترس دارند. آن‌ها باید به کودکان اجازه دهند درباره ترس‌هایشان صحبت کنند، بدون اینکه قضاوت شوند. برای مثال، پرسیدن «چه چیزی تو را می‌ترساند؟» و گوش دادن با صبر می‌تواند حس امنیت را تقویت کند. والدین باید در حضور کودکان آرامش خود را حفظ کنند، زیرا کودکان از رفتار بزرگسالان الگو می‌گیرند. والدین می‌توانند به کودکان یاد دهند که چگونه با ترس‌هایشان کنار بیایند، مثلا با گفتن جملاتی مانند «من می‌توانم آرام بمانم» یا استفاده از اشیای آرامش‌بخش مانند عروسک مورد علاقه. جامعه و رسانه‌ها نیز می‌توانند با ایجاد محیط‌های امن و تولید محتوای مناسب، به بازسازی حس امنیت کمک کنند. برای مثال، برنامه‌های تلویزیونی یا انیمیشن‌هایی که داستان‌های مثبت و امیدبخش را روایت می‌کنند، می‌توانند ترس کودکان را کاهش دهند. همچنین، برگزاری رویدادهای اجتماعی مانند جشنواره‌های محلی یا فعالیت‌های گروهی می‌تواند حس تعلق و امنیت را تقویت کند.

تجربه‌های جهانی

در مناطق درگیری مانند غزه یا اوکراین، برنامه‌های روان‌شناختی مانند کارگاه‌های بازی‌درمانی و قصه‌درمانی به کودکان کمک کرده است تا ترس‌های خود را مدیریت کنند. برای مثال، در اوکراین پس از آغاز درگیری‌ها در سال 2022، سازمان‌های غیردولتی کارگاه‌هایی برگزار کردند که کودکان از طریق نقاشی و بازی، تجربیات خود را پردازش کردند. این برنامه‌ها نشان داد که مداخلات روان‌شناختی می‌توانند اثرات منفی تنش‌ها را تا حد زیادی کاهش دهند.

چالش‌های پیش رو در ایران

در ایران، دسترسی محدود به خدمات روان‌شناسی تخصصی، تابوهای فرهنگی درباره بحث در مورد سلامت روان، و تاثیر رسانه‌های اجتماعی غیررسمی می‌توانند چالش‌هایی برای اجرای این رویکردها ایجاد کنند. با این حال، استفاده از منابع محلی، مانند معلمان آموزش‌دیده یا برنامه‌های رسانه‌ای آموزشی، می‌تواند این موانع را کاهش دهد.

بازسازی حس امنیت در کودکان پس از تنش‌های ایران و اسرائیل نیازمند رویکردهای روان‌شناختی مبتنی بر شواهد است که ترس و اضطراب آن‌ها را کاهش دهد. تکنیک‌هایی مانند بازی‌درمانی، قصه‌درمانی، ذهن‌آگاهی و حساسیت‌زدایی تدریجی، همراه با حمایت والدین و جامعه، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا با اطمینان به آینده نگاه کنند. با همکاری خانواده‌ها، مدارس و رسانه‌ها، می‌توان محیطی امن و حمایت‌گر ایجاد کرد که کودکان در آن احساس آرامش کنند و از تاثیرات منفی تنش‌های گذشته رها شوند. سرمایه‌گذاری در سلامت روان کودکان نه ‌تنها به بهبود زندگی آن‌ها کمک می‌کند، بلکه آینده‌ای سالم‌تر و پایدارتر برای جامعه به ارمغان می‌آورد.

روزنامه صبح ساحل