بدون تردید تنگه هرمز به عنوان یک گلوگاه ۳۳ کیلومتری بین ایران و شبه جزیره عربستان، حساس‌ترین کریدور دریایی ژئوپلیتیکی در جهان است. از طریق این آبراه باریک تقریباً یک پنجم تولید نفت خام جهان جریان می‌یابد. از همین روی، شریان حیاتی برای ثبات اقتصادی جهانی محسوب می‌شود. براساس داده‌های رسمی، بیش از ۸۰ درصد نفتی که از هرمز عبور می‌کند به مقصد آسیا است و چین به تنهایی یک سوم از این محموله‌ها را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین هرگونه تنش در تنگه هرمز به طور فزاینده‌ای خطر شوک‌های اقتصادی بزرگ را در آینده به همراه خواهد داشت. صادرات محموله‌های انرژی از کشورهای خلیج‌فارس برای اقتصادهای آسیا از اهمیت حیاتی برخوردارند. داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا و بلومبرگ در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که جریان نفت خام از طریق تنگه هرمز از یک الگوی مشخص پیروی می‌کند که براساس آن، چین ۳۳ درصد، هند ۱۳ درصد، ژاپن ۱۱ درصد، کره جنوبی ۱۱ درصد و سایر کشورهای آسیایی ۱۵ درصد محموله‌ها را دریافت می‌کنند. این اعداد نشان می‌دهد که بیش از چهار پنجم نفتی که از طریق تنگه هرمز عبور می‌کند برای اقتصادهای آسیایی مهم است. وقفه کوتاه در این روند حتی برای یک هفته، نه تنها هزینه‌های انرژی را در سراسر جهان افزایش می‌دهد، بلکه زنجیره‌های تأمین را متوقف، پایگاه‌های صنعتی را تضعیف و تنش‌های ژئوپلیتیکی را در سراسر منطقه بدتر می‌کند. به ویژه در جریان درگیری اخیر ایران و رژیم صهیونسیتی این اهمیت افزایش یافته است. در این راستا، ایران با اقدامی راهبردی و ایجاد پایانه جاسک به دنبال کاهش پیامدهای این تهدید بالقوه است.
اهمیت راهبردی پایانه جاسک
ایران در سال‌های اخیر و در اقدامی راهبردی با هدف کاهش وابستگی به تنگه هرمز، پایانه صادرات نفت جاسک را افتتاح کرد که ستون جدید و مهمی از زیرساخت‌های نفتی کشور محسوب می‌شود. این پروژه علاوه بر گزینه مهندسی و فنی، تصمیم ژئوپلیتیکی بی‌نظیری نیز است، زیرا تهران از طریق آن به دنبال تغییر شکل مسیرهای صادرات نفت و کاهش پیامدهای بسته شدن تنگه راهبردی هرمز است که به دلیل درگیری‌های منطقه‌ای و فشارهای بین‌المللی تهدیدی بالقوه محسوب می‌شود. پایانه جاسک در جنوب ایران و در سواحل دریای عمان واقع شده است. موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد آن، دسترسی مستقیم به اقیانوس هند را بدون نیاز به عبور از خلیج فارس فراهم می‌کند و به آن اهمیت راهبردی قابل توجهی می‌بخشد. این پروژه به خط لوله نفتی معروف به خط لوله «گوره-جاسک» متصل است که از مناطق نفت‌خیز غرب کشور تا سواحل دریای عمان امتداد دارد و از طریق آن نفت صادراتی به طور مستقیم به ابرنفتکش‌ها بارگیری می‌شود. از نظر عملیاتی، ایران اجرای فاز نخست این پروژه را با ایجاد زیرساخت‌های اولیه از جمله مخازن عظیم، اسکله‌های فراساحلی و خطوط لوله ساحلی و فراساحلی آغاز کرده است. این پایانه ظرفیت اولیه صادرات یک میلیون بشکه در روز را دارد و در آینده قابلیت افزایش به ارقام بالاتر را نیز دارد. نخستین محموله نفت خام از این پایانه در ژوئیه ۲۰۲۱ و با استفاده از یک ابرنفتکش صادر شد، که این اقدام از نظر کارشناسان تاریخی توصیف شده است.
انگیزه‌های ایران
انگیزه اصلی ایران برای ایجاد پایانه جاسک، کاهش خطرات ژئوپلیتیکی مرتبط با تنگه هرمز است که تقریباً ۹۰ درصد صادرات نفت ایران از آن عبور می‌کند. در دوره‌های تنش منطقه‌ای، این تنگه به یک نقطه فشار استراتژیک تبدیل می‌شود که می‌تواند تهدید یا بسته شود، تجارت را مختل کند و مستقیماً بر درآمدهای نفتی تأثیر بگذارد. ایران اکنون از طریق پایانه جاسک، بدون نیاز به عبور از این گذرگاه حساس، یک خروجی مستقیم برای صادرات نفت خود دارد و این امر احتمال اختلال در صادرات آن را تحت هر شرایطی کاهش می‌دهد. علاوه بر بُعد امنیتی، پایانه جاسک نشان‌دهنده تمایل آشکار ایران برای افزایش رقابت‌پذیری خود در عرصه جهانی نفت است. صادرات از دریای عمان هزینه‌های بیمه را کاهش می‌دهد و انعطاف‌پذیری آن در تعامل با بازارهای آسیایی به عنوان بزرگترین بخش مصرف‌کنندگان نفت ایران را افزایش می‌دهد. این بندر همچنین از طریق اتصال بالقوه خود به خطوط لوله از کشورهای آسیای مرکزی مانند ترکمنستان و قزاقستان، چشم‌اندازهایی را برای همکاری منطقه‌ای ایجاد و به طور بالقوه جاسک را به یک مرکز انرژی منطقه‌ای تبدیل می‌کند. هزینه این پروژه تقریباً بالا بوده و تقریباً ۲ میلیارد دلار برآورد می‌شود. با این حال، ایران اعلام کرده که تکیه بر پیمانکاران محلی هزینه کلی را کاهش داده و در مقایسه با برآوردهای اولیه بیش از ۵۰۰ میلیون یورو صرفه‌جویی کرده است. البته باید توجه داشت که با وجود زیرساخت‌های موجود، دسترسی به بازارها همچنان به تفاهمات سیاسی بین‌المللی و توانایی انعقاد قراردادهای بلندمدت با واردکنندگان عمده مانند چین و هند وابسته است. علاوه بر این، رقابت منطقه‌ای از سوی پروژه‌های مشابه، مانند خط لوله فجیره در امارات متحده عربی و خط لوله شرق-غرب در عربستان سعودی در جذب سهم بازار است. اما باید توجه داشت که دو پروژه مذکور در مجموع توان انتقال ۳ میلیون بشکه در روز را دارند که در مقایسه با بیش از ۲۰ میلیون بشکه هرمز اندک است.
تأثیر اقتصادی بر هرمزگان
از منظری دیگر، این پروژه ابعاد اقتصادی داخلی مهمی دارد. هدف آن نه تنها صادرات نفت، بلکه ایفای نقش کاتالیزوری برای توسعه مناطق جنوبی و شرقی ایران با ایجاد فرصت‌های شغلی، بهبود زیرساخت‌ها و تحریک فعالیت‌های اقتصادی در استان هرمزگان است. در واقع، پایانه جاسک بخشی از یک راهبرد کلانی است که ایران از طریق آن به دنبال بازسازی بخش نفت خود برای دستیابی به انعطاف‌پذیری و سازگاری بیشتر با فشارهای بین‌المللی و نوسانات منطقه‌ای است. این پروژه می‌تواند نشان‌دهنده یک تغییر کیفی در چشم‌انداز ژئوپلیتیک انرژی منطقه باشد و ابزاری برای ایران فراهم کند تا نفوذ اقتصادی و راهبردی خود را در جهانی که شاهد تحولات سریع در الگوهای تولید و تجارت انرژی است، افزایش دهد.
روزنامه صبح ساحل
جدیدترین اخبار
پیام تسلیت رهبر انقلاب درپی درگذشت عالم مجاهد حجت‌الاسلام نعیم آبادی
واردات ۲ هزار دستگاه اتوبوس تا یک سال آینده
آخرین فرصت برگشت ارز جاماندگان اربعین فردا خواهد بود
اولین تصویر از سید محمد خاتمی در بیمارستان
۱۰۰ سنگ صفرا از بدن بیماری در پارسیان خارج شد
کشتی آزاد جوانان ایران سوم جهان شد
در یک هفته؛ توقیف ۲۷ خودرو به‌دلیل تخلیه غیرمجاز نخاله در معابر بندرعباس
پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب درپی درگذشت «محمود فرشچیان»
دستگیری قاتل متواری بعد از ۱۸ سال
خبر خوش؛ خاموشی‌ها تا یک ماه آینده متوقف می‌شود
سال تحصیلی دانشجویان جدید هفته سوم مهر ماه آغاز خواهد شد
سعید مهری هم از پرسپولیس رفت
آل‌کثیر از استقلال جدا شد
سورپرایز واتساپ برای کاربران آیفون
آسمان ایران بار دیگر میزبان ایرلاین‌های خارجی شد
شنبه یکم شهریورماه ادارات هرمزگان تعطیل شد
