کو کوزه‌گر و کوزه خر و کوزه فروش

بیایید رفت و آمدهای دیپلماتیک این روزها را به یک کارگاه کوزه‌گری تشبیه کنیم. جایی که کوزه‌گر و کوزه خر و کوزه فروش چه به طور مستقیم و چه غیرمستقیم در نقاطی دارای اشتراک منافع یا در مراحلی دارای تعارض منافع هستند. پس در ابتدای یادداشت باید تاکید کرد که اصل مذاکرات را با پرداختن به روش و نوع آن نباید به حاشیه راند و می‌بایست از دریچه‌ی منافع طرفین، سیاست‌های کلی آنان و اسناد بالادستی هر طرف، به آن نگریست.

کوزه گر

در این کارگاه، فوتِ کوزه‌گری را رفیق بازان کرملین از همه بیشتر بلدند. آن ها هم ویتکاف را قبل از مذاکره به سمت خود می کشانند و هم طرف ایرانی به آنجا عزیمت خواهد کرد. روسِ کوزه گر، چیدمان میز بازی را از هتل کوبورگ طوری ترتیب داد، که در بده بستان‌های سردِ دیپلماتیک میان ایران و آمریکا، سر مسکو بی‌کلاه نماند. جایی که سرگئی لاوروف، سهم خواهی پوتین و رفقایش را علنی کرد و خواستار عدم دخالت تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه و همکاری‌های گسترده نظامی با ایران و ارائه تضمین‌های مکتوب از سوی مقام‌های بلندپایه آمریکایی شد.

پس کوزه گر که سهم مهمی در پروژه اتمی ایران داشته و منافع سیاسی، اقتصادی و... را در این پروژه دنبال می کرده، به‌ظاهر از ویترین مذاکرات کنار رفته اما کماکان یکی از بازیگران اصلی در صلح یا تداوم مخاصمه می‌باشد و از همه مهمتر آنکه چه طرف خریدار و چه طرف فروشنده، او را محلی معتبر برای مراجعه دانسته و نتیجتا دلیلی برای کنار گذاشتن کوزه گر از روند مذاکرات تا به اینجا ندیده اند.

کوزه خر

طرف آمریکایی بخوبی می‌داند حالا دیگر در کارگاه کوزه گری ایران، کوزه‌های خریدنی به خروش آمده‌اند. به‌عبارت بهتر دست ایران برای توافق و امتیازگیری یا عدم توافق و گستردگی برنامه اتمی بازتر از گذشته شده و این بدان معناست که اگر این کوزه به خروش آمده خریداری نداشته باشد، هر لحظه روی آنان خراب شده و سر آن ها را خواهد شکست.

هرچند شاید ترامپِ کوزه خر با رویکردی واقع‌گرایانه و عملگرایانه و به اصطلاح روابط بین‌المللی ها، هم هویج را در مذاکرات نشان دهد و هم چماق را، اما واقعیت آن است که در حال حاضر، مسئله ای مهم و حل نشده میان ایران و آمریکا برای امتیازدهی و امتیازگیری، عقب نشینی ترامپ و نهایتا صلح وجود دارد. اگر غیر از این بود، نظام جمهوری اسلامی کارت بُرّنده‌ای به اندازه‌ی پروژه انرژی اتمی برای مذاکرات با ترامپ در دست خود نمی‌دید و امکان زیاده خواهی در ابعاد دیگر از طرف آمریکایی وجود داشت. پس اگر بخواهیم از دریچه سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی به وقایع این هفته بنگریم، فعلا و تا این لحظه برنامه هسته‌ای توانسته است بازدارندگی نسبی برای نظام جمهوری اسلامی در برابر تهاجم احتمالی خارجی(سیاسی) و زیاده خواهی آنان ایجاد کند.

کوزه فروش

بگذارید بار دیگر و بدون تعارف مسئله را از لنز دوربین سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی و با عنایت به راهبردهای اصلی نظام بیان کنیم که اگر دشمنان انقلاب همواره سعی بر تعرض و براندازی جمهوری اسلامی داشته باشند، پس دیوارهای حائل و لایه های امن می تواند دسترسی دشمن را به هسته اصلی نظام، سخت یا ناممکن کند. به‌عبارت بهتر اگر برنامه هسته‌ای یا برنامه‌های بازدارنده‌ی منطقه‌ای برای نظام وجود نداشت، چه بسا موضوع مذاکرات در روز شنبه، چیز دیگری بود.

یعنی بجای آنکه نماینده ترامپ لاجرم بخواهد راجع به میزان غنی‌سازی در چرخه سوخت هسته ای بحث و چانه زنی کند، راجع به اصل نظام و ارکان آن، شیوه ی حکمرانی و ... گفتگو می کرد. پس بجای انحراف در تحلیل یا دگرفریبی، سیاست خارجی کوزه فروش را از لنز خودش باید دید.

کوزه فروش در حال حاضر دو هزار کوزه گویا و خموش برای یک چنین روزهایی در کارگاه کوزه‌گری انبار کرده که فعلا یکی از آن‌ها به خروش آمده و در مسقط یا هر جای دیگر چه بصورت مستقیم و چه غیرمستقیم در قبال اخذ امتیازات موثر و تامین منافع ملی بر اساس عزت، حکمت و مصلحت، قرار است بفروش برسد.

سخن پایانی

در رویدادهای بین المللی که این روزها شاهد آن هستیم و به تعبیری آن را در متن فوق به یک کارگاه کوزه‌گری تشبیه کردیم، بلاشک هر طرف آن که چه کوزه گر باشد، چه کوزه خر و چه کوزه فروش، همگی بدنبال تامین منافع خویش هستند.

بعنوان مثال؛ مردم روسیه ساده لوح هستند اگر به این امید باشند که آمریکا منافع آنان را در میز مذاکره با ایران در نظر خواهد گرفت. حال می‌توان این مثال را در معادله و مجهول‌های دیگر جایگذاری کرد و جای مجهول ها را با نام‌های دیگر جابجا کرد تا بخوبی فهمید که دل سیاستمداران آن‌سوی اقیانوس آرام، برای مردمان کشورهای دیگر نمی سوزد. از همه مهم‌تر با اینکه هر روز بیش از گذشته تیزی شمشیر را بر دیگری نشان می‌دهند، اما تا به اینجا هیچ یک از طرفین تمایلی به کوبیدن در طبل آغازین جنگ ندارد. هرچند باید پذیرفت که وضعیت منطقه‌ای و بین‌المللی نسبت به مذاکرات ژنو و هتل کوبورگ تغییر کرده و بسیاری از بازیگران منطقه‌ای(دولتی و غیردولتی) که تاثیر فراوانی در توازن قدرت داشته‌اند یا حضور ندارند یا نقش مهمی در روندهای دیپلماتیک اخیر بازی نمی کنند.

بنابراین ترامپِ کوزه خر توافق سریع می‌خواهد، نظامِ کوزه فروش معامله هوشمندانه و عاقلانه و شرافتمندانه را می‌پذیرد و همچنین از طرف دیگر شاید فوت کوزه گری ایجاب کند تا دوباره فیل روس‌ها یاد هندوستان کند. با همه این تفاسیر بی راه نیست اگر این رباعی زیبای خیام را در روزهای مانده به دور جدید مذاکرات با هم بخوانیم:

در کارگه کوزه‌گری رفتم دوش

دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش

ناگاه یکی کوزه برآورد خروش

کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه فروش

نویسنده//سیدمحمود کمال آرا

قائم مقام انجمن روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی

روزنامه صبح ساحل