عزم ملی راهگشای توسعه اقتصاد دریا پایه

مشاور عالی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بندرعباس با تاکید بر اینکه هرمزگان زیرساخت‌های لازم برای توسعه اقتصاد دریا محور را دارا است اظهار کرد:«برای بهره‌وری از ظرفیت دریا به یک عزم ملی نیاز داریم». با «صالح دریانورد» پیرامون موضوعات نقش اقتصاد دریا محور در توسعه پایدار استان به گفتگو پرداختیم.

  

اتاق بازرگانی پارلمان بخش خصوصی است؛ و به این بخش مشاوره می‌دهد مسائل این بخش را در تعاملی که با دولت دارد حل می‌کند. به‌طورکلی اتاق بازرگانی با متن فعالیت‌های اقتصادی و فعالان اقتصادی ارتباط دارد. اصولا طرح‌های دریا محور پس از ارائه درصورتی‌که توجیه اقتصادی و فنی داشته باشند نیازمند سرمایه هستند و کسانی می‌توانند این طرح‌ها محقق کنند که سرمایه‌گذار باشند و صرفه اقتصادی برایشان داشته باشد که بخواهند به این طرح‌ها ورود کنند و آن را عملیاتی کنند؛ بنابراین اتاق بازرگانی حلقه اصلی و اساسی ارتباط ظرفیت‌های اقتصادی با فعالین اقتصادی است و می‌تواند آن‌ها را به هم پیوند دهد و سرمایه‌شان را به سمت طرح‌هایی که برای توسعه اقتصاد دریا محور تبیین، تشریح و احصا شدند، هدایت کند. اتاق بازرگانی در احصا و اجرای طرح‌های دریا محور می‌تواند نقش اساسی و مهمی ایفا کند.

  

کشور ما ظرفیت‌های متنوعی دارد و تنوع ظرفیت‌ها باعث شده است که کمتر به ظرفیت دریا اتکا کنیم. سالیان سال بر اقتصاد نفتی متکی بودیم و کمتر به توانایی‌های دیگر سرزمینی توجه کردیم. شرایط جهانی نیز این‌گونه ایجاب می‌کرد که ما از ذخایر نفت برای توسعه اقتصادی‌مان استفاده کنیم. بدین گونه سایر ظرفیت‌ها ازجمله دریا با آن حجم از تنوع کارکردی در چرخه برنامه‌ریزی کلان کشور مغفول ماند. دریا یک بستر حمل‌ونقل است که می‌تواند زمینه ارتباط ما را با سایر کشورها برقرار کند. در وهله دوم دریا یک پهنه گردشگری است که صنعت گردشگری دریایی به‌تنهایی پتانسیل ارزآوری بسیاری دارد. همچنین دریا دارای ذخایر زیستی متنوعی است که می‌تواند در چرخه غذایی کشور تأثیرگذار باشد؛ حتی نفت هم در اعماق دریا وجود دارد و میدانهای مشترک نفتی و گازی از ثروت‌های نهفته دریا است؛ بنابراین ثروت‌هایی که در دریا نهفته است و اقدامات اقتصادی که با بهره‌وری از دریا برای توسعه اقتصادمان می‌توانیم انجام دهیم بسیار گسترده است. یک ضرب‌المثل عربی هست که می‌گوید: «همسایه دریا ثروتمند است ». مصداق عینی این ضرب‌المثل جمعیت روستایی در هرمزگان است. نسبت جمعیت روستایی به شهری در مرکز کشور 30 درصد است؛ درصورتی‌که در استان این نسبت 50 درصد است. یکی از عوامل ماندگاری جمعیت در روستاهای ما تأمین معیشت از دریا است. لذا دریا بااین‌همه تنوع طبیعی و اقتصادی نه‌تنها می‌تواند در توسعه اقتصادی هرمزگان نقش داشته باشد بلکه می‌تواند در توسعه اقتصاد ملی هم نقش ایفا کند. استان هرمزگان در چهارراه تعامل اقتصادی و فرهنگی دنیا یعنی تنگه هرمز قرار دارد. در این محل تجارت‌ و تمدن‌های بزرگی در طول تاریخ برپاشده که منشأ همه دریا بوده است. به‌هرحال دریا نعمت و بستری است که می‌تواند پیشران و محرک توسعه اقتصادی کشور باشد و ابعاد تاثیری‌گذاری آن فراتر از یک منطقه است.

   

اخیراً مقام معظم رهبری سیاست‌های کلی توسعه اقتصاد دریا محور را ابلاغ فرمودند. قبلاً هم بر استفاده از توان محیطی بالقوه در دریاها تأکیدات زیادی داشته‌اند. کشور ما ظرفیت‌های مغفول مانده و توان محیطی دست‌نخورده زیادی در سواحل و دریاها دارد که این‌ها دست‌مایه توسعه اقتصادی در این شرایط حساس است. یکجاهایی توان محیطی را بیشتر از ظرفیت استفاده کردیم و تحلیل رفته است مثلا در فلات مرکزی که جمعیت و فعالیت عمدتا در آنجا مستقر است، ظرفیت‌های محیطی و توان محیطی این مناطق تحلیل رفته اما توان محیطی سواحل و دریاهای ما تاحدودی بکر مانده است. از ظرفی این گفتمان یک ضرورت است تا توجه به ظرفیت دریا افزایش یابد در شرایط کنونی دیگر نباید اجازه توسعه صنعت در فلات مرکزی را بدهیم. توسعه هر صنعت آب‌بر ازجمله فولاد و پتروشیمی باید در سواحل دریای عمان صورت بگیرد. درواقع به اقدامات اجرایی و یک سری تصمیمات ملی برای استفاده از دریاها نیاز داریم. ما در کنار تنگه هرمز قرار داریم؛ بیشترین تردد کشتی‌ها در این آبراهه انجام می‌شود. این کشتی‌ها نیازهایی دارند از تعمیرات و بانکرینگ سوخت تا تأمین غذا و اقلام دارویی. سهم کشور ما در تأمین این نیازها و درآمدزایی از این طریق نزدیک به صفر است درحالی‌که کشورهای همسایه از این فرصت استفاده کرده‌اند. باید تلاش کنیم این خدمات را به کشتی‌ها بدهیم. ما ساختارهایی را مثل سازمان توسعه سواحل مُکران مصوب کردیم؛ یعنی ساختار آماده است. نهادهای توسعه‌گرا و ساختارمند تشکیل‌شده‌اند؛ بسترها مهیا است؛ می‌توانیم طرح‌ها را هم احصا کنیم؛ گزارشات اقتصادی، اجتماعی، مالی و فنی پروژه‌ها را اخذ کنیم و آن‌ها را در معرض دید سرمایه‌گذاران قرار دهیم. همه این‌ها کمک می‌کند که این گفتمان را عملیاتی کنیم. برای توسعه سواحل مکران طرح توسعه سواحل مکران داریم و مصوب شورای عالی آمایش است. ازنظر اسناد، ساختار و نهاد مسئله‌ای نداریم. بسترهای حقوقی لازم برای استفاده از این توان محیطی راداریم، یک عزم ملی نیاز است چراکه عزم منطقه‌ای نمی‌تواند این مسئله را محقق کند. باید تبلور این عزم در برنامه‌های توسعه‌ای و قوانین مصوب مجلس باشد که اتفاقات خوبی برای توسعه سواحل رقم بخورد.

  

دانشگاه هرمزگان بدون شک یکی از ارکان تأثیرگذار است؛ منتهی باید خود را از حوزه نظری خارج کند و با متن اقتصاد و فعالیت‌های اقتصادی پیوند برقرار کند که بتواند از قالب یک مرکز ارائه تئوری خارج شود. همه این‌ها مستلزم پیوند با بطن فعالیت‌های اقتصادی در شاخه‌های مختلف است. دانشگاه هرمزگان در پژوهش‌های مربوط به حوزه صنعت و دریا، تربیت نیروهای انسانی در حوزه‌های ‌مرتبط با دریا می‌تواند مؤثر باشد؛ به‌ندرت فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های استان جذب فعالیت‌های اقتصادی دریا محور شدند؛ بالاخره بایستی این پیوند و ارتباط را برقرار کرد.

  

هرمزگان علاوه بر توان طبیعی و محیطی که در حوزه اقتصاد دریا دارد، زیرساخت‌ها و سازمان‌های توسعه‌گرا را هم داراست مانند بندر شهید رجایی به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر صادرات و واردات کشور، کارخانه کشتی‌سازی، مناطق ویژه و مناطق آزاد متعدد، این‌ها سازمان‌های تسهیلگر برای سرمایه‌گذاری هستند؛ به‌بیان‌دیگر ما مؤلفه‌های لازم برای فعالیت اقتصادی راداریم؛ بنابراین هم امکانات طبیعی، هم زیرساختی و هم نهادی موجود است منتهی یک هماهنگی، شکل‌گیری ارتباط و برنامه عملیاتی برای اجرای کارها ضرورت دارد. ما به‌صورت جزیره‌ای این‌ ظرفیت‌ها راداریم، حال اینکه چگونه از آن‌ها در کنار هم استفاده کنیم نیازمند یک برنامه‌ریزی عملیاتی، منسجم و هماهنگ است. توسعه القایی یکی از مسائل استان هرمزگان است. به‌واسطه جغرافیایی پرظرفیت این استان، تاکنون اکثر برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای متمرکز و ملی انجام‌شده است. ایجاد بنادر و امکانات مختلف؛ این تأسیسات و امکاناتی که ایجادشده ناشی از مقتضیات درون جامعه هرمزگان نبوده است بلکه بنا بر ضرورت‌های ملی تصمیم‌گیری‌هایی شده است. این نگاه یعنی توسعه القایی؛ توسعه‌ای که بدون جوشش منطقه‌ای انجام‌شده و برون‌زاست نه درون‌زا. این توسعه تاکنون برای استان خوب بوده است حال برای اینکه بتوانیم عوارض این نوع برنامه‌ریزی را کاهش دهیم باید مشارکت مردم را هم تسهیل و تسریع کنیم. توسعه نباید از کنار مردم بگذرد توسعه باید با زندگی آن‌ها عجین شود و سفره آن‌ها را هم رنگین کند. قبلاً این اتفاق افتاده و تأثیرات اجتماعی نامطلوبی به‌جا گذاشته است. در حال حاضر تلفیقی از توسعه درون‌زا و برون‌زا در حال تحقق است. گرچه میزان مشارکت ساکنین در فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هنوز مطلوب نمی‌باشد اما به‌هرحال آغازی است که اثرات اجتماعی مطلوبی به‌جا گذاشته است.

  

دریا میراث طبیعی، محرک و پیشران توسعه کشور است و می‌تواند در اقتصاد ملی و منطقه‌ای تأثیرگذار باشد. در حوزه‌ی احیای ذخایر دریا و حفاظت از آن باید جدیت بیشتری به خرج دهیم. برای اینکه ایده‌های توسعه اقتصاد دریا عملیاتی شود زیرساخت‌های لازم راداریم و تنها نیازمند یک عزم ملی هستیم. ما باید اکنون سهم اقتصاد ملی از فعالیت‌های دریاپایه را احصا کنیم؛ یعنی بررسی کنیم در کجا قرار داریم و پس از آن چشم‌انداز توسعه گسترده‌ از طریق دریا را ترسیم کنیم.